پاسخ

این اشکال برخاسته از تصور خام از تفسیر موضوعی است. تصور کسی که چنین اشکالی می‏کند، این است که در تفسیر موضوعی آیات مربوط به یک موضوع به شکل فهرستی گردآوری می شوند و نظمی جدید و بشری بر آیات قرآن حاکم می شود؛ آنگاه آیات بر اساس ترتیب جدید، قرائت و تک تک تفسیر می‏شوند.

در حالی که این، ظاهر کار تفسیر موضوعی است. آیات در تفسیر موضوعی، در همان بستر اصلی و متواتر خود فهم و تفسیر می‏شوند و اصلاً درصدد اینجا نظم جدیدی میان آیات هم‏موضوع نیست. در این گونه تفسیر موضوعی، اگر آیات فهرست و گزینش می‏شوند، برای ایجاد حضور ذهن بهتر نسبت به آیات موضوع است تا در مرحله نظریه‌سازی و توصیف دیدگاه قرآن، به تمام ابعاد مطرح در آیات مختلف توجه باشد و گرنه گردآوری آیات ضرورتی نداشت.

بنا بر این، در تفسیر موضوعی مرز سوره‏ها، نظم تعبدی و اعجازآمیز آیات لحاظ و منبعی برای تحقق هدف قلمداد می‏گردد و درصدد ساخت سوره‏ای جدید از آیات متحدالموضوع نیست.

۴. بی‌سابقه بودن تفسیر موضوعی

برخی دلیل جایز نبودن تفسیر موضوعی را این دانسته‌اند که اگر این گونه مطالعه قرآن جایز و صحیح بود، باید از سوی معصومان علیهم السلام مطرح می‏شد یا دست‌کم باید در طول تاریخ طولانی تفسیر در میان مفسران مسلمان مورد توجه قرار می‏گرفت. بنا بر این، چون چنین اتفاقی نیفتاده است، با وجود این که مطالعات موضوعی امر دور از ذهنی نیست، به شکل اجمالی کشف می‏کنیم تفسیر موضوعی تالی فاسد داشته که مورد اهتمام واقع نشده است.^۱

۳. و أخرج ابن سعد و ابن الضریس فی فضائله و ابن مردویه عن عمرو بن شعیب، عن أبیه، عن جده: أنَّ رسولَ اللّٰه صلی الله علیه و آله خرج علی قوم یتراجعون فی القرآن وهو مغضب فقال: بهذا ضَلَّت الأممُ قبلکم لاختلافهم علی أنبیائهم و ضربِ الکتابِ بعضَه ببعضٍ. قال: وإنَّ القرآنَ لم ینزِل لِیکذبَ بعضُه بعضا ولکن نَزَلَ أن یصدقَ بعضُه بعضاً فما عرفتم منه فاعملوا به وما تشابه علیکم فآمِنوا به.^۱

چنان که از جملگی این روایات برمی‌آید، مراد از «ضرب القرآن بعضه ببعض» جدل و مراء و مخاصمه با آیات قرآن است؛ به این معنا که در رد و تکذیب مفهوم آیه‏ای به آیه‏ای دیگر استناد کردن.^۲ به دیگر بیان، برای رد برداشت و فهم دیگری از آیه‏ای که ما آن برداشت و فهم را نمی پسندیم و با سلایق ما سازگار نیست، با ظاهر آیه‏ای دیگر با او مجادله کنیم در این صورت بدون توجه به مراد واقعی خداوند از آیات و برآیند مفهومی آیات مختلف فقط در صدد انکار خصم خواهیم بود و نهایت چنین عملی، فهم ناقص مراد الهی و نسبت دادن خواسته‏های شخصی به قرآن خواهد بود. کافر شدن کسی که آیات قرآن را به یکدیگر می‏زند نیز با این معنا سازگار است.

با این توضیح، روشن می شود که تفسیر موضوعی مصداق ضرب آیات به یکدیگر نخواهد بود.

۳. اخلال در نظام توقیفی آیات و مخالفت با حکمت الهی

تردیدی نیست که قرار گرفتن شماری از آیات در حصار یک سوره با چینشی خاص، امری تعبدی و اعجازآمیز است و حکمت الهی آن را اقتضا کرده است. بنا بر این، به هم زدن این چینش و خارج کردن آیات از سوره‌ها سبب مخالفت با حکمت الهی و اخلال در نظم تعبدی و نقض اعجاز قرآن می گردد.^۳