غربال سندی انجام خواهد داد.

امتیاز بسیار مهم دیگر تمر بر پژوهش در کتاب و سنت، این است که پژوهش حاصل از روش تمر در میان بیش از یک میلیارد مسلمان مقبول واقع خواهد شد و پژوهش از سطح یک پژوهش درون‏مذهبی به سطح یک پژوهش پرمخاطب‌تر ـ که قابل اعتماد برای همه دنیای اسلام، است ـ ارتقا می‏یابد.

راه‏های تفسیر معکوس

چنان که پیش‌تر نیز بیان شد، انجام تفسیر معکوس در گرو تسلط کافی بر آیات قرآن و نکات و دقایق آن‌هاست و هر چه این تسلط بیشتر باشد و پژوهش‌گر با آیات قرآن انس بیشتری داشته باشد، تفسیر معکوس موفق‏تر انجام می‏گیرد. با این حال، چند راهکار برای انجام راحت‏تر تفسیر معکوس ارائه می‏گردد:

۱. تأمل بیشتر در آیات شناسایی شده موضوع

گاه روایات موضوع، ابعادی از موضوع یا نکته‏ای را بیان می‏کنند که در همان آیاتی که پیش‏تر با روش‏های دیگر شناسایی شده‏اند وجود دارد، ولی پژوهش‌گر به آن بُعد یا نکته توجه نکرده است. بنا بر این، گاه تأمل و دقت دوچندان در آیات موضوع موجود، گره از ریشه قرآنی روایات موضوع می‏گشاید و غرض پژوهش‌گر را تحصیل می‏کند.

البته نباید انتظار داشت همان منطوقی که در روایات آمده، در آیات یافت شود، بلکه باید به انواع مفاهیمی که از آیات برداشت می‏شود، اعم از پیش‏فرض‏های آیات، استلزامات، دلالت‏های اقتضا، ایما و دیگر نکات آیات دقت داشت؛ به عنوان نمونه، به روایت زیر توجه کنید:

۰.عن علی علیه السلام أنه خَطَبَ فقال: عشیرةُ الرجلِ للرجلِ خیرٌ مِن الرجلِ لِعَشیرتِه، إنَّه إنْ کَفَّ یدَه عنهم کَفَّ یداً واحدةً و کَفُّوا عنه أیدی کثیرةً مع مَودَّتِهم و حِفاظِهم، و نصرتِهم، حتی لَرُبَّما غَضَبَ الرجلُ للرجل و ما یعرفُه الا بِحسبه، و سَأتلو علیکم بذلک آیاتٍ مِن کتابِ اللّٰه. فتلا

تمامی آن خلاف واقع شده‏اند. البته شمار این روایات، بعد از اعمال روش‏های فقه‏الحدیثی و آسیب‏شناسانه به ویژه تشکیل خانواده حدیث، چندان نگران‏کننده نیست، ولی به هر حال ممکن است بخشی از واقعیت را تحریف کرده باشند.

این در حالی است که در تفسیر معکوس، با تلاش برای ریشه‏یابی روایات در قرآن، و مبنا قرار دادن آیات، خود به خود روایات یا مفاهیم ناسره و خلاف واقع، مستند قرآنی نخواهند داشت. لذا این دست روایاتِ دچار آسیب یا احیاناً ساختگی به شکل خودکار از ورود به پژوهش باز می‏مانند؛ در حالی که معیارهای سندی و حتی محتوایی گاه از شکار این روایات قاصر هستند.^۱

پاسخ به یک ایراد

ممکن است به ذهن برسد که اگر به جای روش تمر ـ که نیازمند عمل نسبتاً دشوار بازگردانی روایات به قرآن (تفسیر معکوس) است ـ از شیوه «تحقیق در کتاب و سنت» استفاده شود، در کنار استفاده از ظرفیت‏های روایی، دشواری تفسیر معکوس نیز از دوش پژوهش‌گر برداشته می‏شود.

در پاسخ باید گفت ما در روایات با مشکل صدور و سند مواجه هستیم؛ یعنی تحصیل وثوق به صدور روایات دشوار است، چنان که همه روایات معرفتی نیز سند ثقه ندارند. لذا کار در تحقیقات کتاب و سنت مشکل می‏شود؛ در حالی که در تفسیر موضوعی مشکل سند و صدور نداریم؛ چرا که اگر بتوان روایات را به آیات بازگرداند، نتیجه پژوهش ما از اعتبار بسیار بیشتری برخوردار خواهد شد و در عوضِ تحمل سختی تفسیر معکوس، دشواری تحصیل صدور و وثاقت حدیث از دوش پژوهش‌گر برداشته می‏شود؛ با این امتیاز که اعتبار بیشتری برای پژوهش او به ارمغان خواهد آورد. اگر این کار با دقت و توان کافی انجام گیرد، غربالی دقیق‏تر از