189
تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش

برسد که مبتنی بر سؤالات پژوهش‌گر یا برخاسته از مطالعه یافته‏های عقل و تجربه بشری است و پژوهش‌گر خواهان دست‏یافتن به پاسخ یا دیدگاه قرآن در آن زمینه‏هاست. این عناوین نیز در طرح اولیه وارد می‏گردد؛ هر چند ممکن است قرآن در آن‏باره سکوت کرده باشد یا پژوهش‌گر موفق به یافتن دیدگاه قرآن نگردد؛ چرا که هر دو احتمال یافته علمی و سرآغاز پژوهش‏های بعدی خواهد بود.

در تنقیح ریزموضوعات نیز باید به سؤالات و اهداف پژوهش توجه داشت و در نهایت برای تنظیم آن‌ها سعی نمود ریزموضوعات به شکل فرایندی منطقی چینش شوند.

نکته دیگر، این که نباید در نگارش دچار وسواس بود، بلکه باید آزادانه و راحت عناوینی را که از منابع پیش‏گفته به ذهن می‏رسد، ثبت نمود و در سیر منطقی گنجانید و نگران نادرستی، ضعف و نقصان فصل‌ها و بخش‏ها نبود؛ چرا که در ادامه، طرح بررسی مجدد خواهد شد و حتی تا پایان نگارش نیز امکان اصلاح و تغییرات وجود دارد.

دو. ریشه‌یابی روایات موضوع در آیات (تفسیر معکوس)

نقطه عطف تمایز تمر با دیگر گونه‏های تفسیر موضوعی، در ریشه‏یابی روایات موضوع در قرآن نهفته است.

گردآوری و ساماندهی روایات موضوع سبب نمایان شدن ابعاد مختلف موضوع از دیدگاه معصومان علیهم السلام می‏گردد و «هندسه روایی موضوع» در اختیار پژوهش‌گر قرار می‏گیرد.

روشن شدن هندسه روایی موضوع، نقش راهبردی در هدایت تفسیر موضوعی دارد؛ چرا که طبق آنچه در بخش مبانی گذشت، بیشتر روایات معرفتی قابل بازگردانی به آیات هستند. لذا هندسه روشنی که از روایات به دست می‏آید، بازتابی، هر چند با احتمال نقصان،۱ از دیدگاه قرآن قلمداد می‏شود. بنا بر این،

1.. به سبب احتمال نرسیدن یا نیافتن یا عدم فهم کامل برخی روایات موضوع.


تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش
188

روش‏شناسی فهم روایات تفسیری رجوع شود و به کمک مباحثی که در آن‏جا مطرح می‏شود رفع تعارض نمود.

۳. گاه می‏توان مفاد روایات تفسیری را از دل خود آیات و با تکیه بر نص آیات و قواعد تفسیری استخراج شود. این کار سبب می‏شود، بدون نیاز به کاوش‏های سندی، از ظرفیت‏های روایات ضعیف السند یا روایات عامه حداکثر استفاده را نمود و ابعاد پژوهش را به سطح جامعه جهانی مسلمانان ارتقا داد.

۴. هنگام مطالعه روایات تفسیری سعی شود علت ارائه چنین تفاسیری از آیات کشف و تحلیل شود تا به روشن شدن جوانب و اعماق آیه منتهی گردد.

مرحله سوم: سازماندهی

یک. تهیه طرح اولیه (دسته‌بندی منطقی ریزموضوعات)

با طی کردن فرایند پژوهش تا اینجا، فضای قرآنی موضوع تا اندازه‏ای روشن و ابعاد موضوع برجسته شده است. لذا با استفاده از سیاهه‏ای که در مراحل قبل تهیه شده است، می‏توان به شکل مستقل زمانی را به تهیه طرح اولیه ـ که به منزله نقشه پژوهش است ـ اختصاص داد و منحصراً درباره ابعاد قرآنی موضوع و توسعه آن‌ها تفکر و تأمل نمود.

شیوه و نکات تهیه طرح

به منظور تهیه طرح باید سه مرحله تعیین، تنقیح و تنظیم عناوین اصلی و فرعی (ریزموضوعات) انجام گیرد.۱

برای تعیین عناوین اصلی و فرعی (ریزموضوعات) طرح اولیه، مهم‌ترین منبع یافته‏های قرآنی است. البته استفاده از تقسیمات عقلانی و یافته‏های بشری نیز در رتبه‏های بعدی قرار دارد. از این رو، ممکن است در این مرحله عناوینی به ذهن

1.. ر.ک: روش تحقیق با تاکید بر علوم اسلامی، ص۹۷ ـ ۱۰۴.

  • نام منبع :
    تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 7865
صفحه از 220
پرینت  ارسال به