همچنین توجه به ساختار سوره می‏تواند مفهوم‏ساز باشد. برای این کار ابتدا باید موضوع اصلی و روح حاکم بر سوره را با استفاده از راهکارهای شناخته شده و قابل قبول کشف کرد و سپس با دقت در سیاق، فصول و محورهای سوره، نسبت آیه مورد مطالعه با روح حاکم بر سوره و موضوع اصلی آن را به دست آورد.^۱

الغای روش‌مند و مقبول خصوصیات شخصی آیات به منظور یافتن اصول و قواعد کلی نیز اهمیت ویژه‏ای دارد که ممکن است در تفاسیر ترتیبی کمتر مورد اهتمام مفسران واقع شده باشد.

همچنین باید از عنوان‏سازی نیز غفلت نکرد و با روشن شدن بیشتر مفاهیم آیات، خطوط کلی موضوع در قرآن و نیز عناوین فرعی‏تر را به دست آورد و در سیاهه طرح یادداشت نمود.

هفت. تأمل در روایات ذیل آیات و نکته‌نگاری

بعد از گردآوری روایاتِ تفسیری هر آیه و درک مقبول و مطمئن از محتوای هر آیه، باید به مطالعه دقیق و نکته‏نگاری از روایات ذیل آیات پرداخت تا به افق فهم معصومان علیهم السلام از آیات نزدیک شد و از ظرفیت‏های روایات تفسیری حداکثر بهره را برد.

برای این کار باید فیش‏های روایی را به ترتیب مطالعه نمود و با تأمل در روایات، نکات به دست آمده را در ادامه فیش‏های مفهوم‏یابی اضافه کرد و در پایان هر نکته به شناسه روایت و عبارتی که آن نکته از آن برداشت شده، اشاره کرد.

نکات و ضوابط

برای استفاده بهتر از روایات تفسیری ذیل آیات توجه به چند نکته راه‏گشاست:

۱. تحلیل صحیح و مقبول برخی روایات تفسیری، نیازمند آشنایی با روش‏شناسی فهم مفاد روایات تفسیری است که در بخش پیش‏نیازها به آن پرداخته شد.

۲. گاه میان روایات تفسیری، تعارض‏هایی وجود دارد که باز باید به

شماره گذاری می‏گردد^۱ تا عدد فیش و شماره روایت به عنوان شناسه روایت قلمداد گردد؛ به عنوان نمونه «ف۱۵، ح ۸» یعنی حدیث شماره ۸ فیش روایی پانزدهم.

شش. مطالعه تفسیر اجتهادی آیات موضوع و فیش‌برداری

تفسیر اجتهادی آیات موضوع، به شیوه ترتیبی، زیربنا و مقدمه تفسیر موضوعی است و مواد اولیه را برای پژوهش موضوع در قرآن به دست می‏دهد. لذا در این گام هدف اصلی فهم صحیح، کامل و دقیق آیات موضوع است. البته حق این گام، تفسیر اجتهادی آیات توسط پژوهش‌گر است، نه مطالعه تفاسیر اجتهادی که توسط مفسران ارائه شده است. بنا بر این، اگر پژوهش‌گر بتواند خود دست به تفسیر اجتهادی بزند، از نتیجه پژوهش خود بهتر می‏تواند دفاع کند و چه بسا به نتایج بهتری نیز دست یابد. با این حال، اکتفا به فهم مطمئن نیز ـ که حاصل تأمل و دقت در آرای مفسران اجتهادی است ـ قابل قبول است.

برای این کار باید مطالعه تفسیر اجتهادی آیات به ترتیب فهرست آیات صورت گیرد و در صورت نیاز، پژوهش‏های مستقل درباره واژگان، اسباب نزول، مباحث ادبی و... نیز انجام گیرد و نتایج مطالعات و پژوهش‏ها به شکل‏بندهای مجزا در ادامه فیش‏های مفهوم‏یابی، با شماره‏گذاری به همراه نشانی منابع ذکر گردد. همچنین در صورت لزوم ارجاعات کافی به سؤالات نیز انجام شود.

نکات و ضوابط

در این گام دوباره بر استفاده حداکثری از دقایق، اشارات و تناسبات درونی و بیرونی آیات در ارتباط با موضوع ـ که ممکن است مفسر ترتیبی چندان به آن توجه نکرده باشد ـ تأکید می‏شود و پیشنهاد می‏شود به نکاتی که در تفاسیر نور و راهنما آمده است نیز مراجعه گردد.