پنج. گردآوری روایات ذیل آیات موضوع

گام پیشین، از مراحل جذاب و نشاط‏بخش روش تمر است؛ اما در عین حال ممکن است خستگی فکری پژوهش‌گر را نیز به دنبال داشته باشد. بنا بر این، برای تجدید نیرو و احیای تمرکز، پیشنهاد می‏شود گردآوری روایات تفسیری ـ که مقدمه گام هفتم است ـ یک مرحله عقب‏تر بیاید تا میان گام پیشین (چهارم) و ششم فاصله شود؛ چرا که هر دوی آن‌ها عملیات فکری و نیازمند تأمل و حوصله فراوان هستند.

در این گام پژوهش‌گر باید روایات ذیل هر آیه از آیات موضوع را گردآوری نماید و برای تسریع در گردآوری و ثبت روایات تفسیری استفاده از نرم‏افزارهای قرآنی پیشنهاد می‏گردد.

برای انجام این گام، به ترتیب فهرست آیات، برای هر آیه به منابع تفاسیر روایی شیعه و اهل سنت، به ترتیب قدمت، مراجعه می‏شود و روایات گزارش می‏گردد و در صورتی که روایتی عیناً و بدون هیچ اختلافی در منبع متأخر ذکر شود، تنها به نشانی اکتفا می‏شود.^۱ ضمناً روایات مشابه را نیز باید کنار یکدیگر قرار داد. گفتنی است که ممکن است برخی روایات تفسیری در گام چهارم کشف شده باشند که در منابع تفسیری روایی گزارش نشده باشند.

در این گام ممکن است برخی روایات موضوع، نیز حضور یابند که ایرادی ندارد.

برای استفاده نظام‏‏مند از روایات و ارجاع و بازیابی راحت آن‌ها، به هر آیه یک فیش مجزا اختصاص داده می‏شود که در صدر آن، آیه ذکر می‏گردد و در حاشیه شماره ردیف آیه، طبق شماره فهرست می‏آید. همچنین روایات هر فیش به ترتیب

فارغ از آنچه از قبل درباره دیدگاه قرآنی حدس زده است یا در ذهنش شکل گرفته یا فرضیه‏ای که در خاطر دارد یا آنچه از یافته‏های تجربه بشری مطالعه کرده است، به بررسی نص قرآن بپردازد تا دیدگاه قرآن را آن گونه که هست دریابد.

۲. بهره‌گیری از اشارات و دقایق آیات

باید در مواجه با آیات فعال بود و با ذهنی دقیق و پرسش‏گر سراغ آیات رفت و نسبت به تعابیر و ارتباطات عبارات در آیه حساس بود تا اشارت و دقایق آیات را درک نمود.

آنچه در مبنای هشتم و نهم از مبانی عام تفسیر موضوعی گذشت، در این گام بسیار کارآمد است. همچنین ـ چنان که پیش‌تر نیز تذکر داده شد ـ قرائت چندباره آیات در این زمینه بسیار کارگشاست.

۳. عدم اکتفا به فهم بخشی از آیه

هرگز نباید به فهم یک عبارت یا یک قسمت از آیه که به موضوع ما ارتباط مستقیم دارد، اکتفا نمود؛ حتی اگر در ظاهر به نظر برسد که مطالب دیگری که در آیه مطرح است، ارتباطی به قسمت مربوط به موضوع ندارد؛ زیرا امکان ندارد، مطالبی که با یکدیگر ارتباط مستقیم و نزدیک ندارند، در یک آیه کنار هم بیایند. بنا بر این، باید قسمت‏های دیگر آیه و ارتباط آن‌ها را با قسمت مورد نظر، طی شماره‏های جداگانه، مورد سؤال و مفهوم‏یابی قرار داد.^۱

۴. توجه به سیر پیشرفت موضوع در قرآن

همزمان با تمرکز و جزئی‏نگری بر آیات موضوع باید با یک نگاه کلی، به روند توسعه و تحول موضوع در قرآن نیز توجه داشت و اگر از رهگذر این کلان‏نگری نکاتی قابل برداشت است، از ثبت آن‌ها غفلت نکرد.