179
تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش

۱. رکوعات قرآنی

قرآن کریم به حدود ۵۴۰ واحد موضوعی تقسیم می‏شود که به نام رکوعات قرآن مشهور هستند؛ چرا که به نظر اهل سنت در هر رکعت، قبل از رکوع، یکی از این رکوعات خوانده می‏شود.۱

رکوعات قرآنی، سیاقات حداکثری هستند؛ به این معنا که طولانی‏ترین مقاطع هم‏سیاق قلمداد می‏شوند.

۲. واحدهای تفسیری۲ المیزان

واحدهای تفسیری المیزان نیز در زمره سیاقات حداکثری و البته کمی کوتاه‏تر از رکوعات قرآنی هستند.

۳. واحدهای تفسیری مجمع البیان

واحدهای تفسیر مجمع البیان را باید سیاقات حداقلی نامید که گاه مؤلف را مجبور کرده با بندهایی با عنوان «النظم» میان دو واحد تفسیری ـ که در واقع یک «سیاق قرآنی»۳ را تشکیل می‏دهند ـ ارتباط برقرار کند.

۴. واحدهای تفسیری نمونه

واحدهای تفسیری این کتاب، بنا بر اهداف ترویجی، در بسیاری موارد سیاقات شکسته هستند.

با توجه به توضیحات هر الگو، مدل المیزان به دلیل ارائه سیاقات تام، ولی محدودتر از رکوعات، پیشنهاد می‏گردد؛ چرا که صاحب المیزان به رعایت پیوندهای سیاقی بسیار التزام دارد و یکی از ابزارهای مهم نزد او برای نکته‏یابی و نیز نقد دیگر آرای تفسیری دیگران، معیار سیاق است؛ ضمن این که علامه

1.. ر.ک: جمع قرآن و تقسیمات آن، ص۲۱۶ ـ ۲۱۷.

2.. مراد از «واحد تفسیری» مقطع انتخابی یا برش مفسر از قرآن برای تفسیر یک‏جای آن است.

3.. به مقطعِ هم‏سیاق، «سیاق قرآنی» گفته می‏شود.


تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش
178

امانت‏دار ایمان مى‏شود و سپس از او گرفته مى شود. [مثلاً] زبیر در پرتو ایمان و روشنایى آن حرکت مى‏کرد، به طورى که وقتى پیامبر خدا از دنیا رفت، او با شمشیرش به راه افتاد و مى‏گفت: با کسى جز على بیعت نمى‏کنیم».

گفتنی است عبارت (فَمُسْتَقَرٌّ وَ مُسْتَوْدَعٌ) از این آیه، با توجه به نکاتی که در روش‏شناسی فهم مفاد روایات تفسیری وجود دارد و در مباحث مبانی تفسیر موضوعی نیز اشاره شد، تحت قاعده «امکان استقلال معنایی عبارت‌های آیات» قرار می‏گیرد. لذا شامل اقسام ایمان نیز می‏گردد.

البته روایات موضوع، به شیوه‏های غیرمستقیم نیز به یافتن آیات موضوع کمک می‏کنند؛ نظیر برقراری پیوند میان موضوع و موضوعات دیگر یا بیان ابعادی از موضوع و کشف آن ابعاد در آیات از طریق ریشه‏یابی روایات موضوع در آیات (تفسیر معکوس) که در ادامه به تفصیل بررسی خواهد شد.

۷. مطالعه آثار حاوی نگاه اسلامی و قرآنی به موضوع

یکی دیگر از راه‏های یافتن آیات، به ویژه در موضوعات برون‏قرآنی، مطالعه مقالات و کتاب‏هایی است که توسط اندیشمندان مسلمان یا از سوی دیگران، ولی به غرض بررسی موضوع از نگاه دین اسلام نگاشته شده است. در این کتاب‏ها معمولاً از آیاتی که مرتبط با موضوع هستند، سخن گفته می‏شود و به آن‌ها استشهاد و استناد می‏گردد.

سه. تهیه فهرست آیات و سیاق‌ها به ترتیب نزول

از آن‌جایی که برخی نکات و دقایق آیات در پیوندهای سیاقی نهفته است، نباید از نقش سیاق در فهم معانی آیات غفلت نمود. به این منظور لازم است محدوده سیاق آیاتی که در مرحله قبل شناسایی شده‏اند نیز روشن شود.

برای شناسایی قلمرو سیاقی هر آیه چهار الگو در اختیار ما قرار دارد که عبارت‌اند از:

  • نام منبع :
    تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 7857
صفحه از 220
پرینت  ارسال به