151
تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش

بنا بر این، در نظریه‏پردازی ـ به هر شیوه‏ای که انجام گیرد ـ پنج کار اصلی صورت می‏گیرد: شناخت متغیرهای مؤثر از متغیرهای غیر مؤثر، شناخت نوع رابطه میان متغیرهای مؤثر، تعلیل رابطه‏ها، مفهوم‏سازی، ارائه نظریه در کوتاه‏ترین و روشن‏ترین جملات.

گفتنی است مراد از مفهوم‏سازی این است که برای بیان نظریه لازم است مفاهیم جدیدی که کشف یا خلق شده‏اند تشریح و سپس با اصطلاحات مناسب کدگزاری شوند تا عملیات نظریه‏سازی تسهیل گردد. به دیگر بیان هر نظریه‏ای باید عناصر و ادبیات مورد نیاز خود را نیز خلق کند.

ه‍ ـ تفاوت نظریه‏پردازی قرآنی با نظریه‏پردازی تجربی

روش نظریه‏پردازی تجربی ـ که بیشتر نظریه‏پردازی‏های علمی را تشکیل می‏دهد ـ به دو گونه انجام می‏گیرد: روش استقرایی و روش قیاسی.۱ روش استقرایی ـ که مبتنی بر استقرای موارد جزئی و رسیدن به یک نظریه کلی است ـ دارای این مراحل است:

۱. شناسایی همه ویژگی‏های پدیده مورد نظر؛

۲. بررسی و اندازه‏گیری ویژگی‏ها در موقعیت‏های مختلف؛

۳. تحلیل داده‏های جزئی به منظور کشف الگوهای منظم؛

۴. صورت‏بندی الگوهای کشف شده در قالب عبارت‏های نظری.

روش قیاسی نیز چهار مرحله دارد:

۱. مشاهده، بررسی و مطالعه یک یا چند پدیده مرتبط (شناسایی موضوع)؛

۲. ارائه یک یا چند فرضیه برای پیش‌گویی ارتباط میان متغیرها (فرضیه‏سازی)؛

۳. انجام آزمایش‌های لازم برای بررسی صحت فرضیه‏ها (آزمون)؛

۴. تأیید، اصلاح یا رد فرضیه‏ها (انتخاب).

1.. ر.ک: «مبانی روش‏شناختی نظریه‏سازی در جامعه شناسی اسلامی»، ص۸۰ ـ ۸۱؛ پارادایم‏های تحقیق در علوم انسانی، ص۲۴۵ ـ ۲۶۴.


تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش
150

می‏توان قبل از آن که این رابطه منتهی به آثار شود، پیشاپیش از آثار آن خبر داد.

این امر خود محکی نیکو برای میزان قوت و صحت یک نظریه علمی است و در واقع هر مقدار این کارکرد عملیاتی شود نظریه استحکام بیشتری می‏یابد.

۳. راهنمای عمل (کنترل پدیده‏ها)

نظریات نقشه‏راه برای هدایت و کنترل پدیده‏ها را فراهم می‏کند؛ چرا که این امکان را در اختیار مجریان قرار می‏دهد تا با دستکاری در متغییرها از وقوع یک پدیده جلوگیری کنند، یا پیامدهای آن را تغییر دهند و یا وقوع آن را تسریع یا کند کنند.

۴. ایجاد زبان مشترک

نظریه‏ها در عین حال با کدگذاری تحلیل‏های موجود، اعم از این که مطابق واقع باشند یا فقط برداشت‏های ذهنی باشند، زبان و ادبیات مشترکی را میان دانشوران به وجود می‏آورد که آنان را در گفت و گوی علمی یاری می‏رساند و با اشاره به یک نظریه از توضیح و تفصیل فراوان بی‏نیاز می‏گرداند.

۵. توسعه علوم

بیشتر نظریاتی که مطرح می‏شود، یا نقدی بر نظریه سابق خود هستند یا اگر تبدیل به قانون نشوند، زمینه را برای نقد بعد از خود فراهم می‏کنند و از این طریق سبب رشد و توسعه علوم می‏گردند. بنا بر این، بدون نظریات علمی قطار دانش از حرکت بازمی‏ایستد.

د ـ تعریف نظریه‏پردازی

بنا بر آنچه تاکنون بررسی شد، می‏توان نظریه‏پردازی را این گونه تعریف کرد:

کوششی نظام‏مند و مبتنی بر پژوهش، برای شناخت متغیرهای اثرگذار در یک پدیده و توضیح و تحلیل روابط میان آن‌ها در شکل‏گیری آن پدیده‏ در قالب مجموعه‏ای از مفاهیم و قضایای مرتبط.

  • نام منبع :
    تفسیر موضوعی روایی؛ چیستی، مبانی و روش
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 7913
صفحه از 220
پرینت  ارسال به