25
در آمدی بر اخلاق هتلداری بر اساس آموزه های اسلامی

است؛ اما باید توجه داشت که صفات و ملکاتی مورد نظر است که قابلیت اتصاف به خوب یا بد داشته باشند. یعنی اگر عادت یا ملکه‌ای قابلیت اتصاف به خوبی یا بدی نداشته باشد، ذیل اخلاق قرار نمی‌گیرد. برای مثال کسی را که از سرِ عادت یا ملکه، هنگام سخن گفتن با دیگری، به بالا نگاه می‌کند یا چشمانش را می‌بندد، نمی‌توان بداخلاق یا خوش‌اخلاق دانست؛ زیرا چنین ملکه‌ای به خوب یا بد متصف نمی‌شود و در اخلاق فرد تأثیری ندارد.

پ. هر علم موضوعی دارد و موضوع، آن چیزی است که تمام مسائل آن علم درباره آن بحث می‌کند؛ همانند نقطه محوری که اشیای دیگر گرد آن می‌چرخند. با این بیان، موضوع علم اخلاق، نفس ناطقه و جان آدمی است ازآن‌رو که به صفاتی با قابلیت ارزش‌گذاریِ مثبت یا منفی متصف است و به تبعیت از آن صفات، افعالى اعم از نیک یا بد از او صادر می‌شود.

ت. اگرچه اخلاق ناظر به صفات فرد است، باید توجه داشت که هر صفت به واسطه تکرار رفتاری متناسب با آن صفت به وجود آمده، در ضمیر صاحب آن رفتار نهادینه می‌شود. همچنین اگر صفتی به عنوان سجیه و خُلق شناخته شد، رفتاری متناسب با آن صفت از صاحب آن صفت صادر می‌شود. ازاین‌رو رفتارها، هم به‌وجودآورنده صفات‌اند و هم پس از آنکه صفتی را به وجود آوردند، آن صفت به واسطه رفتارهای بعدی تجلی می‌یابد. بنابراین می‌توان گفت در علم اخلاق علاوه بر بررسی صفات و ملاکات انسانی، رفتارهای اختیاری انسان نیز مورد بحث قرار می‌گیرد؛ البته رفتارهایی که قابلیت ارزش‌گذاری به خوب یا بد را داراست.


در آمدی بر اخلاق هتلداری بر اساس آموزه های اسلامی
24

برخی دیگر در تعریف اخلاق گفته‌اند: بر نفس انسان كیفیاتی عارض می‌شود كه پس از مدتی زایل می‌گردد كه آن را «حال» گویند.۱ چنانچه این كیفیت نفسانی بر اثر عادت و یا عوامل دیگری ماندگار، و به كندی زایل شود به آن «ملكه» گویند.۲ آنگاه اگر این كیفیت نفسانی بدون فكر و بدون تكلّف در رفتار انسان منعكس شود،۳ به آن «سَجیه» و یا «خُلق» می‌گویند. پس اخلاق انسان مجموعه‌ای از خُلقیات و یا به عبارت بهتر، مجموعه ملکات هر فرد است كه معمولاً در رفتارش نمود بیرونی می‌یابد. ازاین‌رو در كتب لغت «خُلق» را به معنای طبع، سجایا و عادات نیز معنا كرده‌اند.۴

در اینجا لازم است به چند نکته اشاره شود:

الف. واژه «اخلاق» از نظر لغوی دارای بار معنایی خاصی نیست؛ ازاین‌رو گاه به «نیك» و گاه به «بد» متصف می‌شود و در استعمالات این واژه تعابیری چون «اخلاق نیك»، «اخلاق بد»، «بداخلاق»، و «خوش‌اخلاق» شنیده می‌شود. البته در محاورات عامیانه برخی اوقات از واژه «اخلاق» فقط بار معنایی مثبت اراده شده، هنگام اراده بار معنایی منفی، از تعابیری چون «ضد اخلاقی» و «غیراخلاقی» استفاده می‌شود.

ب. گفتیم که اخلاق در اصطلاح به معنای صفات و ملکات نفسانی

1.. اخلاق ناصری، ص۶۴.

2.. جامع السعادات نراقی، ج۱.

3.. ر.ك: نهایه ابن اثیر، واژۀ «خُلق».

4.. ر.ك: لسان العرب؛ نهایه ابن اثیر؛ مجمع البحرین، واژۀ «خُلق».

  • نام منبع :
    در آمدی بر اخلاق هتلداری بر اساس آموزه های اسلامی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 6641
صفحه از 248
پرینت  ارسال به