79
شادي و شادکامي از ديدگاه اسلام

طرف ظواهر سطحی نفس، بالا بیاییم، از مراتب مختلف نفس، خواهیم گذشت و نهایتاً به مرتبه سطحی و آشکار احساسات و انفعالات می‌رسیم.۱
انسان، آن گاه که دوستی را ملاقات می‌کند یا لحظاتی را به ورزش می‌گذرانَد، حالتی انفعالی و احساسی در سطح نفس وی، پدید می‌آید که نشاط، نام دارد. حالت‌های دیگری از انفعال نیز می‌تواند در سطح نفس، پدید بیاید. آدمی، وقتی چیزی را دوست داشت و برای رسیدن به آن تلاش کرد، امّا به خواست خود نرسید، حالتی انفعالی در سطح نفس وی، پدید می‌آید که «حزن و اندوه»، نام دارد و در مقابل، اگر به خواسته خود برسد، احساس و حالت دیگری به وی دست می‌دهد که «شادی» نام دارد؛ ولی اگر از اصل، خواسته‌ای نداشته باشد تا برای رسیدن به آن، به سعی و تلاش بپردازد، در این صورت، نفس و روان چنین انسانی، از هر دو حالت غم و شادی، عاری است. حالات نام برده را احساسات و انفعالات می‌گویند و سطحی‌ترین مراتب نفس را تشکیل می‌دهند که متأثّر از سایر شئون و خواسته‌های نفس است.۲

ز. ارزش‌گذاری اخلاقی نشاط

آیا حالاتی همچون نشاط، قابلیت ارزش‌گذاری اخلاقی دارند؟ آیا می‌توان به آنها بارِ ارزشی داد؟ اصولاً احساسات و انفعالات، از نظر اخلاقی، ارزشی دارند؟

1.اخلاق در قرآن، ج ۲، ص ۶۲.

2.همان، ص ۶۳.


شادي و شادکامي از ديدگاه اسلام
78

احساسی همچون نشاط باشیم؟ چه چیز، تحرّک و تکاپو و انبساط خاطر را از ما می‌گیرد و مانع به وجود آمدن نشاط می‌گردد؟ وجود منظومه‌ای از روایات، به این‌گونه سؤالات، پاسخ خواهند داد.
با وجود زاویه نگاهی که به این مجموعه از روایات شده، دسته‌بندی ذیل به دست آمد، اگر چه هر پژوهشگری، می‌تواند ترتیب منطقی دیگری را ارائه نماید. مجموعاً هفتاد حدیث، مورد بررسی قرار گرفت که از این مجموعه، در بخش اوّل، عوامل نشاط به عنوان مهم‌ترین منابع ایجاد نشاط، معرّفی شده‌اند. از مجموع ۲۶ حدیث، دسته‌بندی چندگانه‌ای برای این عوامل به دست آمد. روابط اجتماعی، بهداشت، ورزش، تغذیه، لذّت‌های عینی و مسائل معنوی، از این دسته عوامل‌اند.
بخش دیگری که از مجموع یازده حدیث، شکل گرفته است، به موانع ایجاد نشاط می‌پردازد، که سستی، خواب طولانی بدون یاد خدا و گناه، از سرفصل‌های این بخش است.
امّا کاربرد نشاط در زندگی ما، مجموعه‌ای شامل ده حدیث را به خود اختصاص می‌دهد که در پنج محور: تلاوت قرآن، هدایت، عبادت و شب زنده‌داری، جمع شده است.

و. ماهیّت نشاط

احساسات و انفعالات، سطحی‌ترین و آشکارترین مرتبه از مراتب نفس را تشکیل می‌دهند؛ یعنی اگر عمیق‌ترین نقطه روح و نفس انسانی را، همان عمیق‌ترین نقطه وحدت و بساطت نفس، تلقّی کنیم و از آن نقطه وحدت به سوی کثرت، و از اعماق پیچیده، به

  • نام منبع :
    شادي و شادکامي از ديدگاه اسلام
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    02/01/1391
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 3336
صفحه از 152
پرینت  ارسال به