د. پیامدهای معنوی

بخش دیگری از پیامدهای سستی، پیامدهای معنوی‌اند. در احادیث این بخش نیز موارد متفاوتی بیان شده که باید از یکدیگر تفکیک شده، طبقه‌بندی شوند. موارد زیر، از جمله این پیامدهاست:

۱. دست نیافتن به پاداش الهی

کار و تلاش، زمینه‌ساز دریافت پاداش است؛ امّا سستی، کسالت و رخوت، مسیر دریافت پاداش را تغییر می‌دهد. امام علی علیه السلام می‌فرماید:
بالعمل یحصل الثواب لا بالکسل.^۱
با کار، پاداش به دست می‌آید، نه با سستی.
سستی و تنبلی، دشمن کار است. امام صادق علیه السلام می‌فرماید:
عَدُوُّ الْعَمَلِ الْکسَلُ.^۲
دشمن کار، سستی است.
برای رسیدن به پاداش الهی، باید تلاش کرد؛ چرا که: بهشت را به بها می‌دهند، نه به بهانه.

۲. ناتوانی در انجام دادن دستورهای الهی

سستی در انجام دادن امور دنیوی، به مراتب، سستی شدیدتری را در انجام دادن امور اُخروی برای فرد به دنبال خواهد داشت و نشاط در امور دنیوی، زمینه‌ای برای نشاط داشتن در به انجام رساندن امور آخرتی است.

۲. تن به کار ندادن

کار، زیربنای امور اقتصادی است. رشد اقتصادی، در سایه تلاش و کار، امکان‌پذیر است؛ امّا اگر کار و تلاش، تحت الشعاع سستی و تنبلی قرار گیرد، دیگر اجتماع، تن به کار نمی‌دهد و شاخص‌های کار و تلاش و تولید، نزول می‌یابند. امام کاظم علیه السلام، در حدیثی به این نکته اشاره کرده و فرموده است:
إیّاک و الکسل و الضجر. فإنّک إن کسلت لم تعمل.^۱
زنهار از سستی و بی‌حوصلگی؛ زیرا اگر سستی بورزی، کاری انجام نمی‌شود.

۳. محرومیت از مواهب دنیا

یکی از پیامدهای سستی، نرسیدن به خیر در دنیاست که ریشه اقتصادی دارد. هر گاه انسان در مواجهه با مسائلی که معیشتِ دنیای او را تأمین یا تکمیل می‌کند، دچار سستی و کسالت شود، دیگر در دنیای کار و تلاش، روی خیر و سعادت را نخواهد دید. امام باقر علیه السلام می‌فرماید:
لا خیر فی الکسل ... إذا کسل عمّا یصلحه بمعیشة دنیاه فلیس فیه خیر لأمر دنیاه.^۲
در سستی [و تنبلی[، خیری نیست...؛ زیرا اگر کسی در اصلاح معیشت دنیایش تنبلی ورزد، در کار دنیایش به خیری نمی‌رسد.