علی علیه السلام، ما را به این شاخصه، خواهد رساند:
کثْرَةُ الزِّیارَةِ تُورِثُ الْـملاَلَةَ.^۱
دیدار بسیار ]همدیگر[، ملالت به بار می‌آورد.
کثرة الکلام تمل السمع.^۲
زیاده‌گویی، شنونده را ملول می‌کند.
کثرة الهذرتمل الجلیس.^۳
زیاده‌گویی در کلامی که بدان اعتنا نشود، همنشین را ملول می‌کند.
به روشنی پیداست که ویژگی کثرت در به وجود آمدن ملالت، نقشی اساسی دارد و در بررسی روایات، می‌توان به طبقه‌بندی آن‌ها پرداخت.

د. سستی، از منظر احادیث

گستره وسیع احادیث مرتبط با موضوع سستی و وجود کلید واژه‌های هم‌معنا، ما را به سمت دسته‌بندی‌های در خور توجّهی، هدایت می‌کند.
در بخش ابتدایی، به عوامل سستی پرداخته شده است. از مجموع حدود سی حدیث، دسته‌بندی نُه‌گانه‌ای صورت گرفت. پُرخوری و سیری، بلندی موی بدن، وسوسه‌های شیطان، زیاده‌گویی، روی‌‌گردانی قلب، موقعیت خوشایند، کم‌کاری و اهمالکاری، توانی و پشیمانی، موضوعات دسته‌بندی شده این بخش هستند.
در بخـش دیگـری از متون روایی، پیامدهای سستی مورد توجّه قرار

۶. «کسل» و «مَلَل»

ارتباط معنایی نزدیک بین «مَلَل» و«سِئَم» و ارتباط این دو با «کَسَل» در پژوهش‌های لغوی، باعث شد تا این دو واژه نیز مورد بررسی قرار گیرند.
اِعراض، سِئَم، ضَجَر، فتور و برم، معانی‌ای هستند که برای واژه مَلَل، در کتب لغت، آورده شده است؛ امّا نقطه اشتراک آن، در لغت و حدیث، شاخصه کثرت است. به رابطه زیر، دقّت کنید:
اعراض ملال کثرت
خلیل، ملال را ملول شدن از چیزی و روی‌گردانی از آن می‌داند:
الملل و الملال: أن تمل شیئاً و تعرض عنه.^۱
راغب، معتقد است: به سستی‌ای که به واسطه بسیار انجام دادن چیزی بر انسان عارض شود و به خستگی و درماندگی انجامد، ملال می‌گویند. وی، ملال را با اعراض و ضَجر، یکی دانسته است:
الملال: فتور یعرض للإنسان من کثرة مزاولة شیء فیوجب الکلال، مللت الشیء: أعرضت عنه أی ضجرت.^۲
نتیجه آن‌که ملال، بی‌حوصلگی، سستی و بی‌حالی‌ای است که به واسطه زیاده‌روی در ابعاد مختلف زندگی، صورت می‌پذیرد».

نسبت‌سنجی

ویژگی مشترک کثرت برای مفاهیم مورد نظر را به آسانی در احادیث نیز می‌توان به عنـوان شاخص، پیدا نمود. توجّه به سه حدیث زیر از امام