115
شادي و شادکامي از ديدگاه اسلام

به راحتی می‌توان پیدا نمود؛ امّا آنچه باعث شده که به دنبال رابطه این دو باشیم، احادیثی هستند که توانی را مقدّمه کَسَل می‌دانند. از این رو، توانی را هم می‌توان به جمع مفاهیم مرتبط، افزود.
ابن فارِس، «توانی» را به ضعف و سختی حمل کرده است:
ونی، یدلّ علی ضعف و الوانی: الضعیف والونی: التعب.۱
خلیل، ابن اثیر و ابن منظور، در آوردن معنای سستی برای «توانی»، مشترک هستند:
الوانی: الفترة فی العمل و منه التوانی.۲
ونی: إذا فتر و قصّر.۳
الونا: الفترة فی الأعمال و الأمور و التوانی و الونا: ضعف البدن.۴
طُرَیحی هم با استفاده از معانی‌ای که متقدّمان علم لغت آورده‌اند، مقداری به معنا بسط داده و آن را به رفق (مدارا) و مهلت دادن و عجله نورزیدن، تعریف کرده است:
توانی فی الأمر: ترفّق و تمهّل فیه و لم یعجّل.۵
مادّه «ونی»، به طور مطلق بر فترة، ضعف، تعب، قصور، رفق و عجله نورزیدن، دلالت دارد.
دو ویژگی مشترک این معانی، ضعف وسستی است. کاربردهای لغوی این مادّه، در کلام ابن منظور، این گونه آمده است که عرب، به نسیمی

1.معجم ‌مقاییس اللغة، ص ۱۱۰۶.

2.. العین، ج ۸، ص ۴۰۲.

3.. النهایة، ج ۵، ص ۲۰۰.

4.. لسان العرب، ج ۱۵، ص ۴۱۵.

5.. مجمع البحرین، ج ۱، ص ۴۶۵.


شادي و شادکامي از ديدگاه اسلام
114

ابن منظور و طُرَیحی، ضجر را دل‌تنگی و تنگی، معنا کرده‌اند:
الضجر: القلق من الغم. تضجر: تبرم، مکان ضَجر و ضَجِر: أی ضیق.۱
ضجر: یقال: ضجر من الشیء فهو ضجر، أی اغتمّ و قلق منه و هو ضجور للمبالغة.۲
اندوه کلامی، نگرانی و آشفتگی و تحت فشار بودن معانی است که در کتب لغت در تعریف ضجر، آورده شده است.
نگاهی به کاربردهای ضجر، در فرهنگ‌های لغت، به برداشت ما کمک می‌کند. ابن فارِس، به تعدادی از این کاربردها اشاره کرده است. برای نمونه در مورد حیوان، به معنای بسیار آوازه‌خوان است.
ضجر البعیر: کثر رغاؤه.
در مورد انسان، به معنای دل‌تنگی است.
فلان ضجر: ضیق النفس.
و در مورد جا و مکان، به معنای تنگی و کمبود جا، آمده است:
مکان ضجر: ضیق.۳
نهایتاً در تعریف واژه ضَجَر، باید گفت: ضَجَر، به آشفتگی، ناآرامی و فشارهای زندگی گفته می‌شود که فرد برای فرار از آن‌ها، به ساز و کار دفاعی از طریق تظاهر بیانی روی می‌آورد.

۴. «کسل» و «تَوانی»

اشتـراکات معنایی بین «تَوانی» و «کَسَل»، از جمله ضعف و سستی را

1.. لسان العرب، ج ۴، ص ۴۸۱.

2.مجمع البحرین، ج۳، ص ۳۷۱.

3.لسان العرب، ج ۵، ص ۴۳.

  • نام منبع :
    شادي و شادکامي از ديدگاه اسلام
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    02/01/1391
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 2996
صفحه از 152
پرینت  ارسال به