عَدُوُّ الْعَمَلِ الْکسَل.^۱
دشمن کار، سستی است.
امام علی علیه السلام می‌فرماید:
بالعَمَلِ یحْصل الثَّوابُ لا بِالکَسَل.^۲
پاداش، با کار، حاصل می‌شود و با سستی به دست نمی‌آید.

ب. تعریف کسل

کسل، در کتب لغت، دارای معنای کلیدی مشترکی است و آن، کاهلی کردن، سنگینی و اقدام نکردن نسبت به انجام کار یا اتمام آن است. از آن جا که داده‌های روایی در جهت تعریف این واژه نداریم، همان تعریف لغوی را مدّ نظر قرار می‌دهیم. با وجود این، «سستی، در انجام دادن کارهای زندگی که اهمالکاری در آنها، شایسته نیست»، را کسل گویند.

ج. رابطه کسل و چند مفهوم دیگر

شناخت مفاهیم مترادف و متضاد در مفهوم‌شناسی، مسئله‌ای پایه‌ای محسوب می‌گردد. در این قسمت، به بررسی مفاهیم مترادف و متضاد با «کسل» می‌پردازیم.

۱. «نَشاط» و «کَسَل»

یکی از راه‌های شناخت ماهیت یک مفهوم، شناخت ضدّ آن است. اگـر به احادیـث نگاه کنیم، در می‌یابیم که نشاط، به واسطه مفهوم متضادّ

نکته‌ای که در تعریف طُرَیحی آمده، آن است که «کسل» را سنگینی نسبت به آنچه در آن کاهلی کردن شایسته نباشد، می‌داند:
کسل: التثاقل عن الأمر، الحدیث:«أعوذ بک من الکسل»: التثاقل عمّا لا ینبغی التثاقل.^۱
نگاهی به کاربردهای لغوی،در تبیین حالت کسل، به ما کمک می‌کند.
ابن فارِس، «الکسل« و «الإکسال» را در مورد مردی می‌داند که با همسرش درآمیزد و به اوج شهوت نرسد:
الکسل و الإکسال: أن یخالط الرجل أهله و لا ینزل.^۲
خلیل، «إمرأة مکسال» را زنی می‌داند که گمان نمی‌رود جایگاهش را ترک کند.
إمرأة مکسال: لا تکاد تبرّح مجلسها.^۳
ابن منظور، چلّه کمان پنبه‌بافی را، آن‌گاه که کشیده شود، «الکسل» می‌خواند.
الکسل: وترقوس النداف اذا نزع منها.^۴

نسبت‌سنجی

در احادیث نیز ماهیت کسل، با عنوانی همچون کاهلی کردن و سستی نسبت به کار و عمل، گره خورده است. امام صادق علیه السلام می‌فرماید: