فصل دوم: سستی

یک. کلّیات

الف. کسل، از منظر لغت‌شناسان

آنچه در کتب لغت، در مورد مفهوم کسل دیده می‌شود، اتّفاق اهل لغت بر دو نکته اساسی درباره این واژه است. ابتدا اینکه این واژه، دارای یک معنای کلیدی مشترک است و آن، کاهلی کردن، سنگینی و اقدام نکردن نسبت به انجام گرفتن کاری یا اتمام آن است.دیگر آنکه این کاهلی کردن، آنجایی معنای کسل می‌دهد که کاهلی کردن و عمل نکردن در آن امر، سزاوار نباشد.
خلیل، ابن فارِس و ابن منظور، هر سه، کسل را سنگینی نسبت به انجام گرفتن کار یا کاهلی نمودن نسبت به انجام دادن آن می‌دانند:
کسل: التثاقل عن الشیء أو القعود عن إتمامه.^۱

گرفت. امام علی علیه السلام در تفسیر آیه شریف (وَ لا تَنْسَ نَصِیبَک مِنَ الدُّنْیا)
^۱ می‌فرماید:
لاَ تَنْسَ صِحَّتَک وَ قُوَّتَک وَ فَرَاغَک وَ شَبَابَک وَ نَشَاطَک أَنْ تَطْلُبَ بِهَا الآخِرَةَ.^۲
تن‌درستی، نیرو، فراغت، جوانی و نشاطت را فراموش مکن تا با آن، بهره‌های دنیوی و آخرت را مطالبه کنی.
نشاط، سهم دنیوی ماست که باید برای نیل به سعادت اُخروی، از آن بهره گرفت.
با پایان یافتن مباحث مربوط به نشاط، اینک این سؤال پیشِ روی ماست که: آیا تبیین نشاط، به تنهایی می‌تواند تمام جوانب بحث را برایمان روشن سازد؟
همان‌ طور که پیش از این، متذکّر شدیم، نقطه مقابل نشاط، سسستی و اهمالکاری است. لذا به خاطر آن که شناخت کامل یک مفهوم، مبتنی بر شناخت مفاهیم متضاد آن است، درصدد تبیین مفهوم «کَسَل» و مفاهیم مترادف آن بر می‌آییم.