مانند : سوره، آيه، جزء، حزب و عُشْر. از اين تقسيمات ، آنچه ريشه قرآنى دارد و در خود اين كتاب شريف به آن اشاره شده، «سوره» و «آيه» است . از اين رو ، به توضيح اين دو اصطلاح و شمارگان آنها در روايات و منابع تفسيرى و تاريخى مى‏پردازيم.

آيه ، در لغت و اصطلاح‏

كلمه «آيه» در قرآن ، ۸۶ بار به صورت مفرد و ۲۹۶ بار به شكل جمع آمده است. ^۱در باره ريشه واژه «آيه» ميان لغويان اختلاف است . برخى اصل آن را «أ ى ى» به معناى مكث و انتظار مى‏دانند. ^۲ جوهرى و مصطفوى (از واژه‏شناسان خبره)، اين كلمه را از ريشه «أوى» به معناى توجّه و قصد مى‏دانند. ^۳برخى نيز مى‏گويند: آيه از «اَىْ» به معناى آشكار كردن گرفته شده است. ^۴ راغب ، همين ريشه را با تشديد ياء (به شكل «اَىّ») به صورت يك احتمال ذكر مى‏كند و مى‏گويد: درست ، آن است كه آيه از مصدر «تأيّى» به معناى تثبّت و پايدارى گرفته شده باشد. ^۵
لغويان براى «آيه» چند معنا گفته‏اند: ۱. گروه. ۲. شگفتى. ۳. نشانه. ۴. چيزى كه براى رسيدن به هدف و مقصودى به آن توجه كنند و آن را وسيله قرار دهند. ^۶
در تعريف اصطلاحى «آيه» گفته شده: قطعه‏اى از قرآن است كه در سوره‏اى واقع شده و شروع و پايان دارد و از چند جمله يا كلمه - گرچه برخى در تقدير باشند -

پژوهشى در باره شمار سوره‏ها و آيات قرآن ^۱

آنچه در نگاه ابتدايى به قرآن كريم به چشم مى‏خورد، تقسيم‏بندى ويژه و اجزايى است كه با نوع اجزاى كتاب‏هاى ديگر متفاوت است ، چنان كه خود قرآن نيز به اين تجزيه و تقسيم اشاره دارد:
(وَ قُرْءَانًا فَرَقْنَهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَى النَّاسِ عَلَى‏ مُكْثٍ وَ نَزَّلْنَهُ تَنزِيلاً . ^۲
ما قرآن را بخش‏بخش [بر تو] نازل كرديم تا آن را به آرامى بر مردم بخوانى) .
قرآن همان گونه كه در اسلوب كلام و محتوا و زيبايى الفاظ و جملات و ... با ديگر كتاب‏ها تفاوت دارد ، در شكل تقسيم‏بندى نيز به گونه ديگرى است. به گفته جاحظ ، خداوند ، هم نام كلام خود را متمايز از نام‏هايى قرار داده است كه عرب بر سخنان خويش مى‏نهاد و هم اجزاى آن را . عرب ، نام مجموع سخنان خويش را «ديوان»، اجزاى آن را «قصيده»، اجزاى قصيده را «بيت» و تناسب پايان ابيات را «قافيه» مى‏ناميد؛ ولى نام اين مجموعه «قرآن»، اجزاى آن «سوره»، و قسمت‏هاى سوره «آيه» است، چنان كه تناسب پايانى آيات را «فاصله» نام نهاده‏اند. ^۳
مجموعه قرآن كريم به اعتبارهاى گوناگون به اجزاى مختلف تقسيم شده است ،