259
شناخت‌نامه قرآن بر پايه قرآن و حديث - جلد اوّل

اين در حالى است كه برخى نام معاويه را به عنوان كاتب وحى نوشته و حتى به جاى على عليه السلام، نام معاويه را ذكر كرده‏اند؛ با اين حال، معاويه تنها چند ماه برخى نامه‏هاى رسول اللَّه را مى‏نوشته و حتى به سبب تعلل در نگارش، پيامبر با عبارت «لا أَشبَعَ اللَّهُ بَطنَه» او را نفرين كرد. ۱ امام على عليه السلام در دوران خلافتش در جواب نامه معاويه، كه خود را كاتب وحى قلمداد كرده بود، به اين ادعاى او پاسخ داده است. ۲ به نظر مى‏رسد معاويه در دوران امارتش در شام ، خود را كاتب وحى مى‏خوانده است. بنا بر قولى، از جمله شرطها يا خواهش‏هاى ابوسفيان از پيامبر، نويسندگى معاويه براى آن حضرت بوده است. ۳ ابو رَيّه ، به صراحت، كاتب وحى بودن معاويه را رد كرده و محال دانسته و به دسيسه‏هاى بنى اميه اشاره كرده است. ۴ خالد بن وليد و عمرو بن عاص نيز كه برخى آن دو را در شمار كاتبان وحى آورده‏اند، در سال هفتم هجرت، شش ماه پيش از فتح مكّه ۵ يا پس از حديبيه و قبل از خيبر، اسلام آوردند. ۶
حصين بن نمير و مغيرة بن شعبه - كه در سال ششم اسلام آورد و گهگاهى كتابت مى‏كرد - ، ۷ طبق گزارشى تنها در امور شخصى، نويسنده پيامبر صلى اللَّه عليه و آله بودند و معاملات و قرض‏هاى پيامبر صلى اللَّه عليه و آله را مى‏نوشتند و در غياب معاويه و خالد، عهده‏دار كتابت مى‏شدند. ۸

1.أنساب الاشراف : ج‏۱ ص‏۵۳۲؛ تاريخ الطبرى : ج‏۸ ص‏۱۸۱؛ إمتاع الأسماع : ج‏۱۰ ص‏۱۸۵.

2.أنساب الاشراف : ج‏۵ ص‏۱۱۱؛ الفتوح : ص‏۴۷۸ - ۴۷۹.

3.تاريخ دمشق: ج ۲۳ ص ۴۵۶.

4.شيخ المضيره: ص ۲۰۵.

5.المغازى: ج ۲ ص ۶۶۱؛ اُسد الغابة: ج ۲ ص ۹۳؛ الإصابة: ج ۲ ص ۲۱۵.

6.تاريخ خليفه: ص ۵۲.

7.الكامل فى التاريخ: ج ۲ ص ۲۳۰ .

8.العقد الفريد: ج ۴ ص ۱۵۲.


شناخت‌نامه قرآن بر پايه قرآن و حديث - جلد اوّل
258

قرآن)» ياد مى‏كند. ۱ هر گاه وحى نازل مى‏شد و على عليه السلام حضور نداشت، پيامبر صلى اللَّه عليه و آله وحىِ نازل شده را جداگانه براى على عليه السلام املا مى‏كرد تا بنويسد. ۲ به نقل على عليه السلام، پس از كتابت آيات نازل شده، پيامبر خدا تفسير، تأويل، ناسخ و منسوخ و محكم و متشابه آن را نيز به او تعليم مى‏داد. ۳
ابن ابى الحديد به صراحت، كاتبان وحى را على عليه السلام، زيد بن ارقم و حنظله بن ربيع دانسته و گفته است: معاويه (پس از مسلمان شدن در سال هشتم هجرت)، نامه‏هاى پيامبر را به سران و نوشته‏هاى مورد نياز مردم و همچنين فهرست اموال و صدقات را مى‏نوشته است. ۴
بر اساس نوشته يكى از قرآن‏پژوهان، از نويسندگان پيامبر، دو نفر بيش از ديگران از ملازمت محضر پيامبر صلى اللَّه عليه و آله برخوردار، و وظيفه نوشتن قرآن را بر عهده داشتند كه آن دو على بن ابى طالب عليه السلام و زيد بن ثابت بودند. ۵جرجى زيدان نيز گويد: در عهد رسول خدا از همه بيشتر على بن ابى طالب، عبد اللّه بن مسعود، ابوالدرداء، معاذ بن جبل، زيد بن ثابت و ابىّ بن كعب به تدوين قرآن عنايت داشتند. ۶
به تصريح ابن عبد ربّه، على عليه السلام و عثمان كاتبان وحى بودند و در صورت حاضر نبودن ايشان، ابىّ بن كعب به كتابت مى‏پرداخت. ۷از امام على عليه السلام روايات بسيارى در باره كتابت وحى و اشراف آن حضرت بر اين كتاب مقدس، نقل شده است ۸ و

1.الفهرست : ص‏۳۰.

2.مكاتيب الرسول : ج‏۱ ص ۱۲۳؛ تفسير الحبرى : ص‏۱۵۸ و ۵۷۶؛ شواهد التنزيل : ج‏۱ ص‏۴۸.

3.تفسير العيّاشى : ج‏۱ ص‏۲۵۳؛ كمال الدين : ص‏۲۸۴ - ۲۸۵.

4.شرح نهج البلاغة، ابن ابى الحديد : ج‏۱ ص‏۳۳۸.

5.تاريخ قرآن، حجتى : ص‏۲۰۳ - ۲۰۴.

6.تاريخ آداب اللغة العربيّة : ج‏۱ ص‏۲۲۵.

7.العقد الفريد : ج‏۴ ص‏۱۵۲.

8.مكاتيب الرسول : ج‏۱ ص‏۱۲۳ - ۱۲۴.

  • نام منبع :
    شناخت‌نامه قرآن بر پايه قرآن و حديث - جلد اوّل
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعي از پژوهشگران، اصغر هادوي کاشاني، محمّد احسانى‏فر لنگرودى، علي‌رضا نظري خرّم، محمّدرضا حسين‌زاده، علي شاه‌ علي‌زاده، حميد رضا شيخي (مترجم)
    تعداد جلد :
    4
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    02/01/1391
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 8274
صفحه از 500
پرینت  ارسال به