257
شناخت‌نامه قرآن بر پايه قرآن و حديث - جلد اوّل

نداشت. ۱ همسايگى وى با پيامبر باعث شده بود تا او در غياب ابىّ به كتابت پردازد. ۲ البته كار او بيشتر نامه‏نگارى بود تا كتابت وحى. ۳ زيد ، به تدريج در دوره خلفا حتى از ابىّ بن كعب نيز شهرت بيشترى پيدا كرد؛ زيرا ابىّ بن كعب با ابوبكر بيعت نكرد، ۴ اما زيد از مقربان دستگاه خلافت بود. ۵
از ديگر كسانى كه به عنوان كاتب وحى از آنها نام برده شده مى‏توان به عبد اللَّه بن رواحه (م ۸ق)، ثابت بن قيس(م ۱۲ق)، حنظله بن ربيع اسدى، حذيفة بن يمان، علاء بن عقبه، محمد بن سلمه، عبد اللَّه بن زيد، جهيم بن صلت، حنظلة بن عامر، عبد اللَّه بن عبد اللَّه بن ابىّ، ابوزيد بن قيس بن السكن، عقبة بن عامر، معاذ بن جبل، مغيرة بن شعبه، ابان بن سعيد بن عاص، معاويه، خالد بن وليد، عمرو بن عاص، عبد اللَّه بن ارقم، حويطب بن عبد العزى و ابوايوب انصارى اشاره كرد. ۶ گويند ابوايوب، كاتبِ نامه‏اى به تيره بنى عذره بود و از كاتب وحى بودن وى به صراحت ياد نشده است.
برخى گفته‏اند كاتبان عمده و ملازم‏ترين افراد با پيامبر صلى اللَّه عليه و آله در مدينه، امام على عليه السلام، زيد بن‏ثابت ۷ ، اُبَىّ بن كعب و عثمان بوده‏اند كه در اين صورت، اينان را بايد كاتبان رسمى وحى قلمداد كرد و بقيه در مرتبه دوم قرار داشتند و تنها در غياب ايشان عهده‏دار كتابت مى‏شدند. ۸ امام على عليه السلام نخستين فردى است كه از آغاز وحى تا پايان آن را نوشته است. ابن نديم از على عليه السلام به عنوان اوّلين «جَمّاع القرآن (گردآوردنده

1.الاستيعاب : ج‏۲ ص‏۵۳۷.

2.الاستيعاب : ج‏۲ ص‏۵۳۸.

3.الاستيعاب : ج‏۲ ص‏۸۶۵.

4.تاريخ اليعقوبى : ج‏۲ ص‏۱۲۴ - ۱۵۴.

5.الصحيح من السيرة النبى الأعظم : ج‏۵ ص‏۲۱۰؛ تاريخ اليعقوبى : ج‏۲ ص‏۱۵۴.

6.سبل الهدى : ج‏۱۱ ص‏۳۸۱ و ج‏۱ ص ۵۸.

7.إمتاع الاسماع : ج‏۹ ص‏۳۳۴.


شناخت‌نامه قرآن بر پايه قرآن و حديث - جلد اوّل
256

نيز در زمره كاتبان قرار گرفتند. البته كسانى از قريش نيز كه در سال‏هاى پس از هجرت به مدينه مهاجرت كرده و يا پس از فتح مكه به آن شهر آمدند، به عنوان كاتب معرفى شده‏اند.
ابو المنذر ابى بن كعب (م ۳۵ق)، كه در جاهليت نوشتن مى‏دانست، ۱ نخستين مدنى است كه در خدمت كتابت قرآن قرار گرفت. ۲ به او «سيد القراء» لقب داده بودند. ۳ از وى رواياتى در باره ثواب تلاوت برخى سوره‏هاى قرآن نقل شده است. ۴ ابن‏سعد او را آگاه‏ترين فرد بر قرائت قرآن دانسته ۵ و آورده است كه او از كسانى است كه در عصر رسول خدا به جمع‏آورى قرآن پرداختند. ۶ در برخى منابع، توصيه شده است قرآن را از چهار نفر از جمله اُبىّ بن كعب، فرا بگيرند. ۷ به نقل امام صادق عليه السلام، اهل بيت، قرآن را بر اساس قرائت ابىّ تلاوت مى‏كنند. ۸گويند : پيامبر قرآن را به طور كامل بر ابىّ املا كرد و از اين رو در دوران يكسان كردن مصاحف در عهد عثمان، سرپرستى گروه به او واگذار شد و در موارد اختلافى با نظر او مشكل حل مى‏گرديد. ۹ پس از ابىّ بن كعب، ۱۰زيد بن ثابت، كه كتابت را از اسيران بدر آموخته بود، به جمع كاتبان پيوست. ۱۱ وى هنگام هجرت رسول اللَّه يازده سال بيشتر

1.الطبقات الكبرى : ج‏۳ ص‏۴۹۸.

2.تاريخ دمشق : ج‏۴ ص‏۳۲۴.

3.الإصابة : ج‏۱ ص‏۱۸۱؛ تاريخ دمشق : ج‏۷ ص‏۳۰۸؛ سير أعلام النبلاء : ج‏۱ ص‏۳۹۰.

4.مجمع البيان : ج‏۳ ص‏۵.

5.الطبقات الكبرى : ج‏۳ ص‏۵۰۰.

6.الطبقات الكبرى : ج‏۲ ص‏۳۵۵؛ الفهرست : ص‏۳۰.

7.سير أعلام النبلاء : ج‏۱ ص‏۳۹۱.

8.الكافى : ج‏۲ ص‏۶۳۴.

9.المصاحف ، سجستانى : ص‏۳۰؛ التمهيد فى علوم القرآن : ج‏۱ ص‏۳۴۸.

10.الطبقات الكبرى : ج‏۲ ص‏۲۲.

  • نام منبع :
    شناخت‌نامه قرآن بر پايه قرآن و حديث - جلد اوّل
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعي از پژوهشگران، اصغر هادوي کاشاني، محمّد احسانى‏فر لنگرودى، علي‌رضا نظري خرّم، محمّدرضا حسين‌زاده، علي شاه‌ علي‌زاده، حميد رضا شيخي (مترجم)
    تعداد جلد :
    4
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    02/01/1391
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 8510
صفحه از 500
پرینت  ارسال به