239
شناخت‌نامه قرآن بر پايه قرآن و حديث - جلد اوّل

هفت حرف، نه بيشتر و نه كمتر. برخى چون قاضى عياض بر آن اند كه عدد هفت در اين‏جا به معناى مجازى به كار رفته و مراد از آن، كثرت است. ۱ به نظر مى‏رسد حمل «سبعة» بر كثرت، پذيرفتنى نباشد؛ زيرا لازمه آن، حمل عدد «سبعه» بر خلاف ظاهر است، در حالى كه دليل روشنى بر آن اقامه نشده است.
اما در باره اين كه مقصود از «سبعة أحرف» چيست، اختلاف شديدى وجود دارد . برخى اين احتمالات را نزديك به چهل احتمال دانسته‏اند ۲ كه به بررسى اهمّ آنها مى‏پردازيم : ۳
۱. تقسيم هفت‏گانه معنايى آيات: هفت حرف مورد نظر در روايات «سبعة أحرف» گونه‏هاى هفت‏گانه معنايى آيات قرآن است. به اين معنا كه با بررسى محتوايى آيات، نتيجه مى‏گيريم كه خداوند آنها را هفت گونه قرار داده است. اين نظريه شبيه روايتى از حضرت امير عليه السلام است كه حروف قرآن را هفت گونه مى‏داند. ۴ اين گونه‏ها عبارت اند از: ۱. وعد و وعيد ۲. محكم و متشابه ۳. حلال و حرام ۴. قصص ۵. أمثال ۶. امر ۷. نهى . ۵
۲. جايگزينى فواصل آيات: نزول قرآن بر هفت حرف، به معناى اجازه در جابه‏جايى ميان فواصل آيات است ، چنان كه در روايت پيش گفته از سنن ابى داود به آن تصريح شده است ، با اين شرط كه اين جابه‏جايى به حدّ تناقض نرسد؛ يعنى آيات رحمت به جاى آيات عذاب و به عكس قرار نگيرد:

1.شرح مسلم ، نووى : ج‏۶ ص‏۹۹.

2.تفسير الصافى : ج‏۱ ص‏۵۹ . نيز ، ر. ك: تفسير شبّر : ص‏۲۰؛ الإتقان فى علوم القرآن : ج‏۱ ص‏۱۳۰.

3.ر. ك: البيان : ص‏۱۷۸ - ۱۹۳؛ تفسير شبّر : ص‏۱۹ - ۲۱؛ تفسير الطبرى : ج‏۱ ص‏۲۴ - ۴۴؛ تفسير القرطبى : ج‏۱ ص‏۴۱ - ۴۹؛ البرهان فى علوم القرآن : ج‏۱ ص‏۲۱۱ - ۲۲۷؛ الإتقان فى علوم القرآن : ج‏۱ ص‏۱۲۹ - ۱۳۵.

4.بحار الأنوار : ج‏۹ ص‏۹۷؛ خاتمة مستدرك الوسائل : ج‏۱ ص‏۳۴۷.

5.البيان ص‏۱۸۳؛ تفسير الطبرى : ج‏۱ ص ۳۵ - ۳۶؛ تفسير القرطبى : ج‏۱ ص‏۴۶؛ الإتقان فى علوم القرآن : ج‏۱ ص‏۱۳۵.


شناخت‌نامه قرآن بر پايه قرآن و حديث - جلد اوّل
238

جبرئيل بود؛ اما در اين روايت آمده است كه پيامبر صلى اللَّه عليه و آله در خطاب مستقيم با خداوند، افزايش قرائات قرآن را براى امت خود خواست. از آن جا كه اين روايات با روايات اهل سنّتْ هماهنگ است، برخى از دانشمندان شيعه آن را حمل بر تقيه كرده‏اند، چنان كه برخى احتمال داده‏اند كه اين روايت، اشاره به بطون قرآن دارد. ۱
علامه مجلسى نيز روايتى از امام على عليه السلام نقل كرده كه در آن از نزول قرآن به هفت قسم به جاى هفت حرف، سخن به ميان آمده كه هر قسم از آن، شفادهنده و كفايت كننده است:
وَلَقَد سَأَلَ أَميرَ المُؤمِنين - صَلواتُ اللَّه عَلَيه - شيعَتُهُ عَن مثل هذا، فَقالَ: إنَّ اللَّه تَبارَكَ وَتَعالى أَنزَلَ القُرآنَ عَلى‏ سَبعَةِ أَقسامٍ كُلُّ مِنها شافٍ كافٍ، وَهِىَ أَمرٌ، وَزَجرٌ وَتَرغيبٌ، وَتَرهيبٌ، وَجَدَلٌ، وَمَثَلٌ، وَقَصَصٌ . ۲
پيروان امير المؤمنين - درودهاى خداوند بر او باد - مشابه اين را از ايشان پرسيدند و ايشان فرمود : خداوند خجسته و والا ، قرآن را در هفت بخش فرو فرستاد كه همگى آنها روشن و بسنده است : فرمان ، نهى ، تشويق ، بيم دادن ، جدال ، مَثَل و قصّه .

اين روايت با روايتى كه از طريق اهل سنّت از پيامبر صلى اللَّه عليه و آله نقل شد و بر اساس آن، «احرف» اشاره به اقسام دارد ، ۳ هماهنگ است و هر دو روايت به تقسيم معنايى و گونه‏شناسى آيات، ناظرند.

بررسى ديدگاه‏ها

اكثر صاحب‏نظران، مقصود از عدد هفت در اين روايات را عدد حقيقى مى‏دانند؛

1.الحدائق الناضرة : ج‏۸ ص‏۹۹؛ جواهر الكلام : ج‏۹ ص‏۲۹۵.

2.بحار الأنوار : ج‏۹۰ ص‏۴.

3.ر . ك : ص ۲۳۰ ح ۲۱۷ .

  • نام منبع :
    شناخت‌نامه قرآن بر پايه قرآن و حديث - جلد اوّل
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعي از پژوهشگران، اصغر هادوي کاشاني، محمّد احسانى‏فر لنگرودى، علي‌رضا نظري خرّم، محمّدرضا حسين‌زاده، علي شاه‌ علي‌زاده، حميد رضا شيخي (مترجم)
    تعداد جلد :
    4
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    02/01/1391
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 8244
صفحه از 500
پرینت  ارسال به