۱۸۰.المناقب ، ابن شهرآشوب : باره چگونگى نزول وحى ، حارث بن هشام ، از پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله سؤال كرد و پرسيد : چگونه بر تو وحى مى‏شود ؟
فرمود : «گاه مانند صداى زنگ بر من مى‏آيد كه اين ، سخت‏ترين حالت آن براى من است ، و چون از من قطع مى‏شود ، آنچه را گفته است ، در مى‏يابم . گاهى هم فرشته به صورت مردى بر من نمايان مى‏گردد و با من سخن مى‏گويد و من آنچه را مى‏گويد ، مى‏گيرم» .
روايت شده است كه هر گاه وحى بر ايشان فرود مى‏آمد ، نزديك صورتش صدايى شبيه صداى [وِز وِزِ ]زنبوران عسل ، شنيده مى‏شد .
نيز روايت شده است كه در يك روز بسيار سرد ، وحى بر ايشان ، فرود آمد و چون وحى قطع شد ، از پيشانى‏اش عرق مى‏چكيد .
و باز روايت شده است كه هر گاه بر ايشان ، وحى فرود مى‏آمد ، از [گرانىِ‏] آن در رنج مى‏افتاد و چهره‏اش به تيرگى مى‏گراييد . سرش را پايين مى‏انداخت و يارانش نيز سرشان را به زير مى‏افكندند . از اين رو ، به آن ، دردناكىِ وحى مى‏گويند .
ابن عبّاس مى‏گويد : ... هر گاه وحى بر ايشان (پيامبر صلى اللَّه عليه و آله) فرود مى‏آمد ، درد شديدى از آن احساس مى‏كرد و سرش درد مى‏گرفت و احساس سنگينى در خود مى‏كرد . خداوند فرموده است : (ما به زودى، گفتارى سنگين بر تو مى‏افكنيم) .
از اين گفتگو شنيدم كه جبرئيل عليه السلام شصت هزار بار بر پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله نازل شد .

۱۸۱.بصائر الدرجات - به نقل از زُراره -:از امام باقر عليه السلام پرسيدم : رسول ، چه كسى است ؟ نبى ، چه كسى است ؟ و مُحدَّث كيست ؟
فرمود : «رسول ، كسى است كه جبرئيل عليه السلام نزدش مى‏آيد و رو در رو ، با وى سخن مى‏گويد . رسول ، او را مى‏بيند ، همچنان كه يكى از شما ، فردى را كه با وى سخن مى‏گويد ، مى‏بيند . اين ، رسول است .
نبى،كسى است كه در خواب، جبرئيل عليه السلام نزدش مى‏آيد،مانند رؤياى ابراهيم عليه السلام و يا حالت چُرتى كه پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله را مى‏گرفت و در هنگام خواب ، جبرئيل عليه السلام نزدش مى‏آمد . نبى ، اين گونه است . بعضى از ايشان ، رسالت و نبوّت را با هم دارند . براى نمونه ، پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله رسولى بود كه جبرئيل عليه السلام نزدش مى‏آمد و رو در رو ، با وى سخن مى‏گفت و ايشان ، او را مى‏ديد و در خواب هم نزدش مى‏آمد .
امّا مُحدَّث ، كسى است كه سخن فرشته را مى‏شنود و با او سخن مى‏گويد ، بدون آن كه وى را ببيند و بدون اين كه به خواب او هم بيايد» .

۱۸۰.المناقب لابن شهرآشوب : أمّا كَيفِيَّةُ نُزولِ الوَحيِ فَقَد سَأَلَهُ [أي رَسولَ اللَّهِ صلى اللَّه عليه و آله ]الحارِثُ بنُ هِشامٍ : كَيفَ يَأتيكَ الوَحيُ؟ فَقالَ :
أحياناً يَأتيني مِثلَ صَلصَلَةِ الجَرَسِ ، وهُوَ أشَدُّهُ عَلَيَّ ، فَيُفصِمُ ^۱ عَنّي، فَقَد وَعَيتُ ما قالَ . وأحياناً يَتَمَثَّلُ لِيَ المَلَكُ رَجُلاً فَيُكَلِّمُني فَأَعي ما يَقولُ.
ورُوِيَ أنَّهُ كانَ إذا نَزَلَ عَلَيهِ الوَحيُ يُسمَعُ عِندَ وَجهِهِ دَوِيٌّ كَدَوِيِّ النَّحلِ . ورُوِيَ أنَّهُ كانَ يَنزِلُ عَلَيهِ الوَحيُ فِي اليَومِ الشَّديدِ البَردِ ، فَيُفصِمُ عَنهُ وإنَّ جَبينَهُ لَيَنفَصِدُ عَرَقاً .
ورُوِيَ أنَّهُ كانَ إذا نَزَلَ عَلَيهِ كُرِبَ لِذلِكَ ويَربَدُّ ^۲ وَجهُهُ، ونَكَسَ رَأسَهُ ونَكَسَ أصحابُهُ رُؤوسَهُم مِنهُ، ومِنهُ يُقالُ: بُرَحاءُ ^۳ الوَحيِ .
قالَ ابنُ عَبّاسٍ : ... كانَ [النَّبِيُّ صلى اللَّه عليه و آله‏] إذا نَزَلَ عَلَيهِ الوَحيُ وَجَدَ مِنهُ ألَمًا شَديداً ، ويَتَصَدَّعُ رَأسُهُ، ويَجِدُ ثِقَلاً ، قَولُهُ: (إِنَّا سَنُلْقِى عَلَيْكَ قَوْلًا ثَقِيلاً) ^۴ .
وسَمِعتُ مُذاكَرَةً أنَّهُ نَزَلَ جَبرئيلُ عليه السلام عَلى‏ رَسولِ اللَّهِ صلى اللَّه عليه و آله سِتّينَ ألفَ مَرَّةً . ^۵

۱۸۱.بصائر الدرجات عن زرارة : سَأَلتُ أبا جَعفَرٍ عليه السلام : مَنِ الرَّسولُ؟ مَنِ النَّبِيُّ ؟ مَنِ المُحَدَّثُ؟
فَقالَ: الرَّسولُ: الَّذيَيأتيهِ جَبرَئيلُ فَيُكَلِّمُهُ قُبُلاً ^۶ ، فَيَراهُ كَما يَرى‏ أحَدُكُمُ الَّذي يُكَلِّمُهُ، فَهذَا الرَّسولُ .
وَالنَّبِيُّ: الَّذي يُؤتى‏ فِي النَّومِ ؛ نَحوَ رُؤيا إبراهيمَ عليه السلام ، ونَحوَ ما كانَ يَأخُذُ رَسولَ اللَّهِ صلى اللَّه عليه و آله مِنَ السُّباتِ إذا أتاهُ جَبرَئيلُ فِي النَّومِ، فَهكَذَا النَّبِيُّ، ومِنهُم مَن يَجتَمِعُ لَهُ الرِّسالَةُ وَالنُّبُوَّةُ، فَكانَ رَسولُ اللَّهِ صلى اللَّه عليه و آله رَسولاً يَأتيهِ جَبرَئيلُ قُبُلاً فَيُكَلِّمُهُ ويَراهُ ويَأتيهِ فِي النَّومِ .
وأَمّا المُحَدَّثُ فَهُوَ الَّذي يَسمَعُ كَلامَ المَلَكِ فَيُحَدِّثُهُ ، مِن غَيرِ أن يَراهُ ومِن غَيرِ أن يَأتِيَهُ فِي النَّومِ. ^۷