167
شناخت‌نامه قرآن بر پايه قرآن و حديث - جلد اوّل

۲ / ۴

احاديث مربوط به نزول نخستين وحى قرآنى‏

الف - سوره علق‏

۱۲۳.امام على عليه السلام - در پاسخ سؤال از نخستين سوره قرآن كه خداوند عزّ وجلّ فرو فرستاد -:نخستين سوره قرآن كه خداوند عزّ وجلّ در مكّه فرو فرستاد ، سوره (اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِى خَلَقَ) و نخستين سوره‏اى كه در مدينه فرو فرستاد ، سوره بقره بود .

۱۲۴.امام صادق عليه السلام : نخستين سوره‏اى كه بر پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله نازل شد ، (بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ . اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ) بود و آخرين سوره (إِذَا جَآءَ نَصْرُ اللَّهِ)۱ .

۱۲۵.امام رضا عليه السلام : از پدرم [ امام كاظم عليه السلام‏] شنيدم كه از پدرش [ امام صادق عليه السلام ]حديث مى‏كرد كه نخستين سوره‏اى كه نازل شد ، (بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ . اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ) و آخرين سوره‏اى كه نازل شد ، (إِذَا جَآءَ نَصْرُ اللَّهِ وَ الْفَتْحُ) بود .

۱۲۶.امام هادى عليه السلام : چون پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله چهل‏ساله شد و خداوند عزّ وجلّ به قلب او نگريست و آن را برترين و بزرگ‏ترين و فرمان‏بُردارترين و خاشع‏ترين و خاكسارترينِ دل‏ها يافت ، به درهاى آسمان دستور داد و گشوده شدند . آن گاه، محمّد صلى اللَّه عليه و آله به آنها مى‏نگريست . سپس به فرشتگان دستور داد، كه فرود آمدند و محمّد صلى اللَّه عليه و آله به آنها مى‏نگريست . سپس به رحمت دستور داد، كه از نزد پاى عرش تا سرِ محمّد ، بر او فرود آمد و تمام وجودش را در بر گرفت ، و جبرئيلِ روح الأمين، طاووس فرشتگان، را - كه حلقه‏اى از نور ، او را در ميان داشت - ، ديد كه بر وى فرود آمد و بازويش را گرفت و تكانش داد و گفت : اى محمّد ! بخوان . محمّد صلى اللَّه عليه و آله گفت : «چه بخوانم ؟». گفت : اى محمّد! (بخوان به نام پروردگارت كه آفريد . انسان را از عَلَق (آويزكى) آفريد) تا (آنچه را نمى‏دانست) .

1.علّامه مجلسى مى‏گويد : شايد مقصود ، اين باشد كه پس از سوره «نصر» ، سوره كاملى نازل نشد و اين با نزول برخى آيات پس از آن - آن گونه كه مشهور است - ، منافات ندارد (مرآة العقول : ج ۱۲ ص ۵۱۸) .


شناخت‌نامه قرآن بر پايه قرآن و حديث - جلد اوّل
166

۲ / ۴

ما رُوِيَ في أوَّلِ ما نَزَلَ مِنَ القُرآنِ‏

ألف - سورَةُ العَلَقِ‏

۱۲۳.الإمام علي عليه السلام وَ سُئِلَ صَلَواتُ اللَّهِ عَلَيهِ عَن أَوَّلِ ما أَنزَلَ اللَّه عزّ وجلّ مِنَ القُرآنِ فَقالَ - : أَوَّلُ مَا أَنزَلَ اللَّه عزّ وجلّ مِنَ القُرآنِ بِمَكَّةَ سُورَةُ (اقرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ) ، وأوَّلُ ما أنزَلَ بِالمَدينَةِ سورَةُ البَقَرَةِ . ۱

۱۲۴.الإمام الصادق عليه السلام : أوَّلُ ما نَزَلَ عَلى‏ رَسولِ اللَّهِ صلى اللَّه عليه و آله : (بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ اقرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ) ۲ ، وآخِرُهُ : (إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّهِ ) ۳ . ۴

۱۲۵.الإمام الرضا عليه السلام : سَمِعتُ أبي يُحَدِّثُ عَن أبيهِ عليه السلام أنَّ أوَّلَ سورَةٍ نَزَلَت (بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ اقرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ) ، و آخِرُ سورَةٍ نَزَلَت (إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَالفَتْحُ ) . ۵

۱۲۶.الإمام الهادي عليه السلام : لَمَّا استَكمَلَ [ رَسولُ اللَّهِ صلى اللَّه عليه و آله ]أربَعينَ سَنَةً و نَظَرَ اللَّهُ عزّ وجلّ إلى‏ قَلبِهِ فَوَجَدَهُ أفضَلَ القُلوبِ وأجَلَّها ، وأطوَعَها وأخشَعَها وأخضَعَها ، أذِنَ لِأَبوابِ السَّماءِ فَفُتِحَت ، ومُحَمَّدٌ صلى اللَّه عليه و آله يَنظُرُ إلَيها ، وأذِنَ لِلمَلائِكَةِ فَنَزَلوا ومُحَمَّدٌ صلى اللَّه عليه و آله يَنظُرُ إلَيهِم ، وأمَرَ بِالرَّحمَةِ فَاُنزِلَت عَلَيهِ مِن لَدُن ساقِ العَرشِ إلى‏ رَأسِ مُحَمَّدٍ وغَمَرَتهُ ، ونَظَرَ إلى‏ جَبرَئيلَ الرّوحِ الأَمينِ المُطَوَّقِ بِالنّورِ طاووسِ المَلائِكَةِ هَبَطَ إلَيهِ ، وأخَذَ بِضَبعِهِ ۶وهَزَّهُ وقالَ : يا مُحَمَّدُ اقرَأ . قالَ : وما أقرَأُ؟ قالَ : يا مُحَمَّدُ (اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِى خَلَقَ * خَلَقَ الْإِنسَنَ مِنْ عَلَقٍ) إلى‏ قَولِهِ : (مَا لَمْ يَعْلَمْ) . ۷

1.بحار الأنوار : ج ۹۳ ص ۱۱ نقلاً عن النعماني في تفسيره .

2.العلق : ۱.

3.النصر : ۱ . ولعل المراد أنّه لم ينزل بعدها سورة كاملة ، فلا ينافي نزول بعض الآيات بعدها ، كما هو المشهور (مرآة العقول : ج ۱۲ ص ۵۱۸) .

4.الكافي : ج ۲ ص ۶۲۸ ح ۵ عن عليّ بن السرّي، عدّة الداعي : ص ۲۷۹ من دون إسناد إلى أحدٍ من أهل البيت عليهم السلام ، تفسير القمّي : ج ۲ ص ۴۲۸ عن أبي الجارود عن الإمام الباقر عليه السلام نحوه وليس فيه «وآخره .. .» .

5.عيون أخبارالرضا عليه السلام : ج ۲ ص ۶ ح ۱۲ عن الحسين بن خالد ، بحار الأنوار : ج ۹۲ ص ۳۹ ح ۱ .

6.الضَّبع : العَضُد (الصحاح : ج ۳ ص ۱۲۴۷ «ضبع») .

7.التفسير المنسوب إلى‏ الإمام العسكري عليه السلام: ص ۱۵۶ ح ۷۸ ، بحار الأنوار : ج ۱۷ ص ۳۰۹ ح ۱۴ .

  • نام منبع :
    شناخت‌نامه قرآن بر پايه قرآن و حديث - جلد اوّل
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعي از پژوهشگران، اصغر هادوي کاشاني، محمّد احسانى‏فر لنگرودى، علي‌رضا نظري خرّم، محمّدرضا حسين‌زاده، علي شاه‌ علي‌زاده، حميد رضا شيخي (مترجم)
    تعداد جلد :
    4
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    02/01/1391
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 8026
صفحه از 500
پرینت  ارسال به