۲۸۲.الكافى - به نقل از ابو عبيده -:از امام باقر عليه السلام در باره اين سخن خداوند عزّ وجلّ : (الف. لام. ميم ! روميان ، در نزديك‏ترين سرزمين ، شكست خوردند) پرسيدم .
فرمود: «اى ابو عبيده! براى اين سخن ، تأويلى است كه آن را جز خداوند و راسخانِ در علم از خاندان محمّد - كه درودهاى خداوند بر آنان باد - ، كسى نمى‏داند . پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله پس از آن كه به مدينه مهاجرت كرد و اسلام را آشكار نمود، دعوت‏نامه‏اى به اسلام براى پادشاه روم نوشت و آن را توسّط پيكى ، به سوى او فرستاد . دعوت‏نامه‏اى هم به پادشاه ايران نوشت و آن را با پيكى براى او فرستاد . پادشاه روم ، نامه پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله را ارج نهاد و فرستاده او را گرامى داشت ؛ امّا پادشاه ايران ، به نامه پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله بى‏احترامى نمود و آن را پاره كرد و به فرستاده او ، بى‏حرمتى روا داشت. در آن ايّام، پادشاه ايران با پادشاه روم ، در جنگ بود و مسلمانان ، دوست داشتند كه پادشاه روم بر پادشاه ايران ، پيروز گردد، و به [پيروزى ]ناحيه او اميدوارتر بودند تا به پادشاه ايران . چون پادشاه ايران بر پادشاه روم چيره آمد، مسلمانان ، از اين اتّفاق ، ناراحت و غمگين شدند. پس خداوند عزّ وجلّ در اين باره ، اين آيات قرآن را فرو فرستاد: (الف. لام. ميم ! روميان ، در نزديك‏ترين سرزمين ، شكست خوردند) ، يعنى ايرانيان بر آنان ، پيروز شدند . (پس از چيره آمدنشان) ، يعنى بعد از چيره آمدن بر روميان . (به زودى غلبه مى‏كنند) ، يعنى مسلمانان بر آنان (ايرانيان) ، پيروز مى‏شوند . ([ فرجامِ ]كار در گذشته و آينده ، از آنِ خداست، و در آن روز است كه مؤمنان ، از يارى خدا شاد مى‏گردند. خداوند ، هر كه را بخواهد ، يارى مى‏كند) . پس چون مسلمانان به ايران حمله و آن را فتح كردند، مسلمانان ، از اين يارى خداوند عزّ وجلّ شادمان گشتند .
گفتم : مگر نه اين است كه خداوند عزّ وجلّ مى‏فرمايد: (در اندى سال)؟ در حالى كه
مؤمنان ، بعد از آن ، سال‏هاى بسيارى را با پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله و نيز در زمان حكومت ابو بكر ، سپرى كردند، تا آن كه در زمان حكومت ابو بكر ، بر ايرانيان، پيروز شدند؟
فرمود: «مگر به شما نگفتم كه براى اين آيه ، تأويل و تفسيرى است، اى ابو عبيده ! قرآن ، داراى ناسخ و منسوخ است. آيا اين سخن خداوند عزّ وجلّ را كه: ([ فرجامِ ]كار ، در گذشته و آينده ، از آنِ خداست) ، نمى‏شنوى ؟ يعنى خواست ، با خداست كه آنچه را گفته است ، پس و پيش مى‏افكند تا روزى كه قضا[ى خود] را قطعى سازد و در آن روز ، پيروزى را بر مؤمنان ، فرو فرستاد. اين است كه فرمود: (و در آن روز است كه مؤمنان ، از يارى خدا ، شاد مى‏گردند. خداوند ، هر كه را بخواهد ، يارى مى‏كند) ؛ يعنى در روزى كه در آن ، با يارى [خود] ، حكم پيروزى را قطعى مى‏سازد» .

۲۸۲.الكافي عن أبي عبيدة : سَأَلتُ أبا جَعفَرٍ عليه السلام : عَن قَولِ اللَّهِ عزّ وجلّ : (الم * غُلِبَتِ الرُّومُ * فِى أَدْنَى الْأَرْضِ) ، قالَ : فَقالَ : يا أبا عُبَيدَةَ ، إنَّ لِهذا تَأويلاً لا يَعلَمُهُ إلَّا اللَّهُ وَ الرّاسِخونَ فِي العِلمِ مِن آلِ مُحَمَّدٍ صَلَواتُ اللَّهِ عَلَيهِم ، إنَّ رَسولَ اللَّهِ صلى اللَّه عليه و آله لَمّا هاجَرَ إلَى المَدينَةِ و أظهَرَ الإِسلامَ كَتَبَ إلى‏ مَلِكِ الرّومِ كِتاباً ، وبَعَثَ بِهِ مَعَ رَسولٍ يَدعوهُ إلَى الإِسلامِ ، و كَتَبَ إلى‏ مَلِكِ فارِسَ كِتاباً يَدعوهُ إلَى الإِسلامِ و بَعَثَهُ إلَيهِ مَعَ رَسولِهِ ، فَأَمّا مَلِكُ الرّومِ فَعَظَّمَ كِتابَ رَسولِ اللَّهِ صلى اللَّه عليه و آله وأكرَمَ رَسولَهُ ، و أمّا مَلِكُ فارِسَ فَإِنَّهُ استَخَفَّ بِكِتابِ رَسولِ اللَّهِ صلى اللَّه عليه و آله و مَزَّقَهُ وَ استَخَفَّ بِرَسولِهِ ، و كانَ مَلِكُ فارِسَ يَومَئِذٍ يُقاتِلُ مَلِكَ الرّومِ ، و كانَ المُسلِمونَ يَهوَونَ أن يَغلِبَ مَلِكُ الرّومِ مَلِكَ فارِسَ ، و كانوا لِناحِيَتِهِ أرجى‏ مِنهُم لِمَلِكِ فارِسَ ، فَلَمّا غَلَبَ مَلِكُ فارِسَ مَلِكَ الرّومِ كَرِهَ ذلِكَ المُسلِمونَ وَ اغتَمّوا بِهِ ، فَأَنزَلَ اللَّهُ عزّ وجلّ بِذلِكَ كِتاباً قُرآناً (الم * غُلِبَتِ الرُّومُ * فِى أَدْنَى الْأَرْضِ) يَعني غَلَبَتها فارِسُ (فِى أَدْنَى الْأَرْضِ) وهِيَ الشّاماتُ وما حَولَها (وَ هُم) يَعني وفارِسُ (مِّن بَعْدِ غَلَبِهِمْ) الرّومَ (سَيَغْلِبُونَ) يَعني يَغلِبُهُمُ المُسلِمونَ ^۱(فِى بِضْعِ سِنِينَ لِلَّهِ الْأَمْرُ مِن قَبْلُ وَ مِن بَعْدُ وَ يَوْمَئِذٍ يَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ * بِنَصْرِ اللَّهِ يَنصُرُ مَن يَشَاءُ) عزّ وجلّ ، فَلَمّا غَزَا المُسلِمونَ فارِسَ وَ افتَتَحوها فَرِحَ المُسلِمونَ بِنَصرِ اللَّهِ عزّ وجلّ .
قالَ : قُلتُ : ألَيسَ اللَّهُ عزّ وجلّ يَقولُ : (فِى بِضْعِ سِنِينَ) ، وقَد مَضى‏ لِلمُؤمِنينَ سِنونَ كَثيرَةٌ مَعَ رَسولِ اللَّهِ صلى اللَّه عليه و آله و في إمارَةِ أبي بَكرٍ ، و إنَّما غَلَبَ المُؤمِنونَ فارِسَ في إمارَةِ عُمَرَ ؟!
فَقالَ : ألَم أقُل لَكُم إنَّ لِهذا تَأويلاً وتَفسيراً ، وَالقُرآنُ يا أبا عُبَيدَةَ ناسِخٌ و مَنسوخٌ، أما تَسمَعُ لِقَولِ اللَّهِ عزّ وجلّ : (لِلَّهِ الْأَمْرُ مِن قَبْلُ وَ مِن بَعْدُ) ؟ يَعني إلَيهِ المَشيئَةُ فِي القَولِ أن يُؤَخِّرَ ما قَدَّمَ و يُقَدِّمَ ما أخَّرَ فِي القَولِ إلى‏ يَومٍ يَحتِمُ القَضاءَ بِنُزولِ النَّصرِ فيهِ عَلَى المُؤمِنينَ ، فَذلِكَ قَولُهُ عزّ وجلّ (وَ يَوْمَئِذٍ يَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ * بِنَصْرِ اللَّهِ يَنصُرُ مَن يَشَاءُ) أي يَومَ يَحتِمُ القَضاءَ بِالنَّصرِ. ^۲