361
شناخت‌نامه قرآن بر پايه قرآن و حديث - جلد اوّل

به عنوان نمونه ، ابن‏جزّى كلبى مى‏گويد: قرآن در دوران پيامبر صلى اللَّه عليه و آله در صحيفه‏ها و در سينه مردم ثبت شده بود؛ اما پس از رحلت پيامبر، على بن ابى‏طالب آن را بر اساس ترتيب نزول گرد آورد و اگر اين مصحف يافت شود در آن دانش فراوان است. ۱
اين عبارت تصريح دارد كه قرآن در دوران پيامبر در دو مرحله ثبت و ضبط شده بود: ۱. در سينه‏ها و حافظه‏ها؛ ۲. با كتابت قرآن. ابن جزّى تصريح مى‏كند كه آنچه در مصحف حضرت امير عليه السلام راه يافته ترتيب نزول آيات بوده است. شايد مقصود سخن او كه گفت: «اگر اين مصحف يافت شود در آن دانش فراوان است»، اشاره به اطلاعاتى است كه آن مصحف از رهگذر چيدمان آيات و سور و نيز شرح و تبيين آن حضرت مى‏تواند در اختيار ما بگذارد.
به هر روى، وجود مصحف حضرت امير عليه السلام به هيچ وجه به معناى راهيافت تحريف در قرآن كنونى نيست ؛ زيرا مصحف امام به دو انگيزه فراهم آمد:
۱ . مهم‏ترين هدف امام كه در حقيقت بيانگر اساسى‏ترين ويژگى اين مصحف است، گردآورى همه روايات و سخنان پيامبر صلى اللَّه عليه و آله در زمينه تفسير، تأويل، سبب و شأن نزول آيات بوده است. حضرت امير مى‏خواست قرآنى كه در دست مسلمانان قرار مى‏گيرد در برگيرنده تفسير و تبيينى باشد كه از سوى دريافت‏كننده آن يعنى پيامبر بيان شده است ؛ زيرا خود امام اعلام كرد كه پيامبر ، تفسير و تأويل و همه آموزه‏هاى مرتبط با قرآن ، اعم از ناسخ و منسوخ، محكم و متشابه، عام و خاص و... را به او آموخت.
۲ . قرآن در دوران پيامبر صلى اللَّه عليه و آله به صورت صحف يعنى كتابچه‏هاى پراكنده و نيز در

1.التسهيل فى علوم التنزيل : ج ۱ ص ۴ ؛ التمهيد فى علوم القرآن : ج ۱ ص ۲۲۶.


شناخت‌نامه قرآن بر پايه قرآن و حديث - جلد اوّل
360

قرآن را گردآورى كند؛ آن گاه در خانه نشست و قرآن را گرد آورد. ۱
محمد بن سيرين به نقل از عكرمه مى‏گويد: در آغاز خلافت ابوبكر ، على بن ابى‏طالب عليه السلام در خانه نشست و قرآن را گرد آورد . ۲ از اين جهت ادعاى برخى از صاحب نظران معاصر كه وجود اين مصحف را امرى موهوم مى‏دانند، مردود است و بنا بر مدارك فريقين، وجود اين مصحف قطعى است؛ ۳اما بايد توجه داشت كه اثبات راهيافت تحريف از نوع كاستى ، به استناد وجود مصحف حضرت امير عليه السلام منوط به آن است كه اين مصحف در اختيار ما باشد و ما از رهگذر مقايسه به اين نتيجه رهنمون شويم و يا از راه‏هاى ديگر ، علم به وجود تفاوت ميان آن مصحف و قرآن موجود براى ما پديدار گردد.
وانگهى صاحب‏نظرانى كه در باره اين مصحف اظهار نظر كرده‏اند بر اين نكته پاى فشرده‏اند كه تفاوت مصحف حضرت امير عليه السلام با مصاحف كنونى عمدتاً از دو جهت است:
نخست : در مصحف امام ، افزون بر متن آيات، تفسير، تأويل، اسباب نزول آيات و هر آنچه ناظر به تفسير و تبيين قرآن است، منعكس شده‏اند. ۴
دوم : در آن مصحف ، سور قرآن بر اساس نزول تنظيم شده‏اند . بنا بر اين ، ساختار و چيدمان سوره‏ها در مصحف امام ، با چيدمان آنها در مصاحف كنونى متفاوت است. ۵

1.الفهرست : ص ۳۰. نيز ، ر.ك: بحار الأنوار : ج‏۲۸ ص‏۲۶۶.

2.الإتقان فى علوم القرآن : ج ۱ ص ۱۶۱.

3.براى نمونه ر.ك: الكافى : ج ۲ ص ۶۳۳؛ تفسير العيّاشى : ج ۲ ص ۳۰۷ - ۳۰۸؛ الاعتقادات : ص ۹۳؛ الطبقات الكبرى : ج ۲ ص ۳۳۸؛ الفهرست : ص‏۱۶؛ حلية الاولياء : ج ۱ ص ۶۷ .

4.ر . ك : التمهيد فى علوم القرآن : ج ۱ ص ۲۸۸ - ۲۹۶.

5.البيان : ص ۲۲۳ - ۲۲۴ و ۲۲۶.

  • نام منبع :
    شناخت‌نامه قرآن بر پايه قرآن و حديث - جلد اوّل
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعي از پژوهشگران، اصغر هادوي کاشاني، محمّد احسانى‏فر لنگرودى، علي‌رضا نظري خرّم، محمّدرضا حسين‌زاده، علي شاه‌ علي‌زاده، حميد رضا شيخي (مترجم)
    تعداد جلد :
    4
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    02/01/1391
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 8515
صفحه از 500
پرینت  ارسال به