نمونه سوره فيل و قريش نيز در زمان پيامبر صلى اللَّه عليه و آله دو سوره جدا از يكديگر بودند؟ رويه ديگر اين سؤال ، اين است كه آيا اين سوره‏ها به همين شكل، هويت مستقل داشته‏اند؟
۲ . آيا ترتيب همه سوره‏ها به همين شكل بوده است؟ به سخن ديگر : با توجه به اين كه مى‏دانيم بسيارى از سوره‏هاى پايانى قرآن كنونى ، پيش از سوره‏هاى آغازين آن نازل شده‏اند، آيا ترتيب نگارش و جاى‏گذارى سوره‏ها ، به فرمان خدا يا پيامبر بوده است يا از سوى كسان ديگرى به اين شكل و نظم در آمده است؟
۳ . هر دو پرسش اوّل و دوم ، در باره آيه‏هاى هر سوره نيز وجود دارند ؛ يعنى : آيا آغاز و فرجام هر آيه را فرد خاصّى مشخص كرده است؟ و نيز پس و پيش آيه‏ها چگونه معلوم و نگاشته شده است؟ گفتنى است در سوره‏هاى بزرگ ، اين سؤال به گونه‏اى ديگر نيز مى‏تواند ادامه يابد و آن ، اين كه : آيا ترتيب هر گروه از آياتِ به هم پيوسته نيز به دستور و نصّ خاصى بوده است؟
۴ . دليل توحيد مصاحف (يكى كردن قرآن‏ها) در عصر عثمان چه بود ؟ و جمع‏آورى قرآن در عصر پيامبر صلى اللَّه عليه و آله تا يكى شدن قرآن‏ها چه مراحلى را پيمود ؟
پيش از پرداختن به جواب سؤال‏ها ، به پيشينه اين بحث - كه بيشتر تحت عنوان «جمع قرآن» مطرح مى‏شود - اشاره مى‏كنيم.

پيشينه تاريخى پژوهش‏

اصطلاح «جمع قرآن» در حوزه علوم و تفسير قرآن ، به مفهوم كتابت و گردآورى قرآن كريم است كه در ذيل آن ، از نگارش قرآن و نيز زمان و چگونگى تبديل آن به شكل مصحف كنونى بحث مى‏شود.

پژوهشى در باره گردآورىِ قرآن ^۱

قرآن ، معجزه جاويد اسلام، آخرين دين الهى است و اهتمام پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و امت مسلمان به ضبط و حفظ آن، قابل مقايسه با كتاب‏هاى ديگر اديان نيست. قرآن از نخستين روزهاى نزول، افزون بر قرائت و گاه حفظ آن، به دستور پيامبر صلى اللَّه عليه و آله، نگاشته و به سان سندى رسمى، نگهدارى مى‏شد. از منظر قرآن‏پژوهان و نيز با نگاهى به سيره عمومى بشر در كتابت و حفظ ميراث فرهنگى و دينى، ترديدى نيست كه فردى مانند پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله با آن عقل و درايت خدادادى، به تدوين و ترتيب آياتى كه نقشه زندگى او و اُمّتش را ترسيم مى‏كند، اقدام كند و برتر از هر فرد ديگرى، به چينش مناسب و دسته‏بندى شايسته آن مبادرت ورزد و اينها در فرض اين است كه فرمانى از جانب خدا در ترتيب آيه‏ها و دسته‏بندى آنها، به ايشان نرسيده باشد، وگرنه روشن است كه در آن صورت ، پيامبر صلى اللَّه عليه و آله همان گونه رفتار مى‏كرد و به اصطلاح ، ترتيبى توقيفى براى قرآن وجود مى‏يافت.

مسائل مورد پژوهش‏

آنچه در اين باره بايد مورد بررسى و پژوهش قرار گيرد ، مسائل زير است :
۱ . آيا هر يك از سوره‏هاى كنونى كه با يك «بسم اللَّه» آغاز مى‏شوند و تا «بسم اللَّه» سوره بعدى ادامه مى‏يابند، به همين شكل ، در زمان پيامبر صلى اللَّه عليه و آله نيز بوده‏اند؟ براى