همين‏طور در شرح داستان زليخا با يوسف صدّيق ، از واژگان رفت‏وآمد (مراوده) استمداد شده و حتى زيبايى يوسف ، وصف و شرح نشده، بلكه با سرعت و كنايه از آن عبور شده است:
(فَلَمَّا رَأَيْنَهُ أَكْبَرْنَهُ وَ قَطَّعْنَ أَيْدِيَهُنَّ وَ قُلْنَ حَشَ لِلَّهِ مَا هَذَا بَشَرًا إِنْ هَذَآ إِلَّا مَلَكٌ كَرِيمٌ .^۱
وقتى او را ديدند ، در نظرشان بزرگ آمد و دستانشان را بريدند و گفتند : حاشا كه اين بشر باشد ؛ اين ، جز فرشته‏اى بزرگ نيست).
«نشستن بر تخت» كنايه از قدرت، ربوبيت يا مالكيت است، همان‏گونه كه «دست» كنايه از عظمت و جلال قدرت الهى است :
(الرَّحْمَنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوَى‏ .^۲
خداوند رحمان بر عرش استقرار يافت).
(بِيَدِهِ الْمُلْكُ .^۳
هستى به دست اوست) .
(وَ السَّمَوَ تُ مَطْوِيَّتُ بِيَمِينِهِ .^۴
آسمان به دستان او پيچيده است) .
به گفته زمخشرى در ذيل آيه فوق، با اين تعبير، عظمت خدا براى ما مجسّم مى‏شود و خدا با سخن خود ، مردم را به جلال خويش متنبّه مى‏سازد؛ چرا كه امور سترگ و بزرگى كه فهم و ذهن بشر در آن متحيّر مى‏شود و انديشه‏هاى باريك نيز به سادگى نمى‏توانند آنها را دريابند ، ناگزير بايد از طريق تمثيل و تخيّل ، به عبارت در آيند و اين چيزى است كه در علم بيان دانسته مى‏شود؛ ولى چه بسيار گام‏هايى كه از

استعاره تجارت ، براى روى‏گردانى از هدايت و روى‏آورى به گم‏راهى:^۱(أُوْلَئِكَ الَّذِينَ اشْتَرَوُاْ الضَّلَلَةَ بِالْهُدَى‏ فَمَا رَبِحَت تِّجَرَتُهُمْ وَ مَا كَانُواْ مُهْتَدِينَ .^۲
آنان كسانى‏اند كه گم‏راهى را با هدايت تاخت زدند و تجارتشان سودى نبخشيد و هدايت‏پذير نبودند) .

كنايه‏

كنايه در لغت، پوشيده سخن گفتن است‏^۳ و در اصطلاح، سخنى است كه داراى دو معناى دور و نزديك است كه لازم و ملزوم يكديگرند. گوينده سخن، كنايه را چنان بيان مى‏كند كه خواننده يا شنونده به يارى معناى روشن و صريح آن، به معناى دور راه مى‏يابد؛^۴ مثلاً «دراز دستى» كنايه از پايمال‏كردن حقوق ديگران‏است، همان سان كه «روى بر خلق كردن» و «پشت بر قبله كردن» در اين بيت، كنايه از رياكارى است:


پارسايان روى در مخلوقپشت بر قبله مى‏كنند نماز^۵
قرآن در باره آميزش جنسى ، از تعبيرهايى كنايى چون مس‏^۶ و لمس و مباشرت‏^۷ استفاده كرده است:^۸(أَوْ لَمَسْتُمُ النِّسَآءَ .^۹
يا زنان را لمس كرديد).