قديم به شمار آورده و معتزله، برخى از مرجئه و خوارج ، آن را حادث و مخلوق دانسته‏اند. ايشان معتقد^۱ بودند كلام خداوند كه قرآن از آن جمله است، صفت فعل و مخلوق خداوند است. آنان در اين بحث معتقد بودند كه اعتقاد به قرآنِ قديمِ غير مخلوق، با مفهوم يگانگى خدا سازگار نيست.^۲ مخلوق بودن قرآن به نظر آنان بدين معناست كه خداوند با الفاظ سخن نمى‏گويد؛ بلكه براى برقرار كردن ارتباط با مخاطب، آوا و اصوات كلام را كه به صورتى قابل شنيدن باشد مى‏آفريند و اين آوا، مجازاً كلام ناميده مى‏شود^۳ و معتقد بودند كه قرآن ، كلام خدا و حادث است و همه صفات حدوث در آن جمع است. قرآن ، از سوره‏ها، آيات، كلمات و حروف تركيب يافته كه خوانده و شنيده مى‏شوند و داراى آغاز و انجام است، بنا بر اين نمى‏تواند ازلى باشد. از اين گذشته ، در قرآن ، ناسخ و منسوخ هست و ناسخ، منسوخ را نسخ مى‏كند و جايز نيست كه قديم ، در معرض نسخ واقع شود، يا ازلى ، به حدوث متصف گردد . بنا بر اين ، قرآن ، مخلوق است. كلام خدا نيز مخلوق است و خداوند هنگام حاجت آن را خلق مى‏كند و اين كلام قائم به او نيست؛ بلكه خارج از ذات اوست و آن را در محلى مى‏آفريند و در آن محل شنيده مى‏شود.^۴
در مقابل اين نظر، ابوالحسن اشعرى ، بنيان‏گذار مكتب كلامى اشعرى ، عقيده داشت كه كلام خدا نه مخلوق است و نه علم او؛ بلكه صفت ذات اوست‏^۵ ... . قرآن كلام خدا و غير مخلوق است و هر كس سخن از خلق آن بگويد كافر است.^۶

ديدگاه فرق و مذاهب‏

اهل سنّت بويژه مذاهب مالكى، شافعى و حنبلى، بر اثر گرايش اهل حديثىِ حاكم بر آنها، معتقدند كه كلام خداوند، عبارت از علم اوست كه قديم و غير مخلوق است.^۱
در باره نظر ابوحنيفه در اين مسئله ، اختلاف است . منشأ اين اختلاف، تحوّلات بعدى در مذهب كلامى اوست كه توسط شاگردانش بويژه قاضى ابو يوسف رخ داد. با اين حال، نظر مشهور بويژه با توجه به رويكرد عقل‏گرايانه وى آن است كه وى قائل به مخلوق بودن قرآن بوده است؛^۲ امّا برخى منابع ديگر، آن را سخت مردود دانسته و نه تنها نظر مخالف را به وى نسبت داده‏اند، بلكه قائلان به مخلوق بودن را از نظر وى كافر شمرده‏اند.^۳
از شافعى نيز نقل شده كه بر سر اين مسئله با چند تن از معتزله از جمله بِشْر مريسى از معتزليان بغداد و نيز حفض الفرد ، مناظراتى داشته و حتى ايشان را تكفير كرده است.^۴
احمد بن حنبل نيز در اوج مجادلات كلامى در اين باره مى‏گويد: قرآن ، كلام خداست و كلام خدا ، علم اوست . پس علم خدا نمى‏تواند حادث باشد. قرآن چيزى است كه خداوند به آن تكلم كرده و چيزى كه خدا با آن تكلم كند، مخلوق و حادث نيست. هر كس بگويد كه قرآن ، مخلوق است كافر است و هر كس منكر قديم بودن آن را كافر نداند، او هم كافر است.^۵
از بين فرق كلامى، حشويه ،^۶ كلابيه، اشاعره و برخى از مرجئه ، كلام خدا را