177
شناخت‌نامه قرآن بر پايه قرآن و حديث - جلد دوّم

يازده . آيه ۶۵ سوره انفال‏

(اى پيامبر! مؤمنان را به جهاد برانگيز . اگر از شما بيست تن شكيبا باشند ، بر دويست تن چيره مى‏شوند ، و اگر از شما يك صد تن باشند بر هزار تن از كافران پيروز مى‏گردند؟ چرا كه آنان قومى‏اند كه نمى‏فهمند) .

۴۲۱.امام على عليه السلام - در بيان ناسخ و منسوخ - : خداوند متعال ، جنگ را بر امّت ، واجب كرده است و براى يك مرد، جنگ با ده مشرك را قرار داده و فرمود: (اگر از شما بيست تن شكيبا باشند، بر دويست تن چيره مى‏شوند) تا آخر آيه ؛ امّا خداوند سبحان ، اين آيه را نسخ كرد و فرمود: (اكنون خداوند از [تكليف‏] شما كاست و دانست كه ضعف داريد. پس اگر از شما صد تن شكيبا باشند، بر دويست نفر پيروز مى‏شوند) تا آخر آيه و با اين آيه، آيات قبل از اين را نسخ كرد. و اين گونه شد كه مؤمنانى كه از برابر مشركانى مى‏گريزند كه بيش از دو برابرشان هستند فرار كننده از جنگ محسوب نمى‏شوند و اگر عده مشركان كمتر از دو برابر بود ، فرارى از جنگ محسوب مى‏شوند .

دوازده . آيه ۷۲ سوره انفال‏

(كسانى كه ايمان آورده و هجرت كرده‏اند و در راه خدا با مال و جان خود جهاد نموده‏اند و كسانى كه [مهاجران را] پناه داده‏اند و يارى كرده‏اند ، آنان ياران يكديگرند و كسانى كه ايمان آورده‏اند ، ولى هجرت نكرده‏اند ، هيچ‏گونه خويشاوندى [دينى‏] با شما ندارند مگر آن كه [در راه خدا] هجرت كنند و اگر در [كار] دين از شما يارى جويند ، يارى آنان بر شما [واجب ]است ، مگر عليه گروهى باشد كه ميان شما و ميان آنان پيمانى [منعقد شده‏] است ، و خدا به آنچه انجام مى‏دهيد بيناست) .

۴۲۲.امام على عليه السلام : پيامبر خدا ، چون به مدينه هجرت كرد ، ميان ياران مهاجر و انصارش برادرى افكند و ارثْ‏بَرى را بر پايه برادرى دينى قرار داد ، نه بر پايه پيوند خويشاوندى . اين است سخن خداى متعال كه : (كسانى كه ايمان آورده و هجرت كرده‏اند و در راه خدا با مال و جان خود جهاد نموده‏اند و كسانى كه [مهاجران را] پناه داده‏اند و يارى كرده‏اند ، آنان ، ياران يكديگرند) تا اين سخن خداى سبحان كه : (و كسانى كه ايمان آورده‏اند ، ولى هجرت نكرده‏اند ، هيچ گونه خويشاوندى [دينى‏] با شما ندارند ، مگر آن كه هجرت كنند) . بدين ترتيب ، خويشاوندان را از ميراث خارج ساخت و آن را ويژه اهل هجرت و اهل دين ، قرار داد . سپس خداوند متعال ، در ادامه سخن فرمود : (و كسانى كه كفر ورزيدند ، ياران يكديگرند . اگر اين [دستور] را به كار نبنديد ، در زمين ، فتنه و فسادى بزرگ ، پديد خواهد آمد) . پس هر يك از مسلمانان كه در مى‏گذشت ، ميراث و ماتَرَكش به برادر دينى‏اش مى‏رسيد ، نه به خويشان و بستگان نزديكش.
امّا چون اسلام ، نيرومند شد ، خداوند ، اين آيه را فرو فرستاد : (پيامبر به مؤمنان ، از خودشان سزاوارتر [و نزديك‏تر] است و همسرانش مادران ايشان اند ، و خويشاوندان ، طبق كتاب خدا ، بعضى نسبت به بعضى اولويت دارند [و ]بر مؤمنان و مهاجران [مقدّم اند] ، مگر آن كه بخواهيد به دوستان [مؤمن‏] خود [وصيّت يا] نيكى كنيد ، و اين در كتاب [خدا] ، نگاشته شده است) . اين است معناى منسوخ شدن آيه ميراث .


شناخت‌نامه قرآن بر پايه قرآن و حديث - جلد دوّم
176

الحادِيَة عَشرَةَ : الآيَةُ ۶۵ مِن سورَةِ الأَنفالِ‏

(يَأَيُّهَا النَّبِىُّ حَرِّضِ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى الْقِتَالِ إِن يَكُن مِّنكُمْ عِشْرُونَ صَبِرُونَ يَغْلِبُوا مِائَتَيْنِ وَإِن يَكُن مِّنكُم مِّائَةٌ يَغْلِبُوا أَلْفًا مِّنَ الَّذِينَ كَفَرُوا بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَّايَفْقَهُونَ)

۴۲۱.الإمام عليّ عليه السلام - في بَيانِ النّاسِخِ وَالمَنسوخِ - : ومِن ذلِكَ أنَّ اللَّهَ تَعالى‏ فَرَضَ القِتالَ عَلَى الاُمَّةِ ، فَجَعَلَ عَلَى الرَّجُلِ الواحِدِ أن يُقاتِلَ عَشَرَةً مِنَ المُشرِكينَ ، فَقالَ : (إِن يَكُن مِّنكُمْ عِشْرُونَ صَبِرُونَ يَغْلِبُواْ مِاْئَتَيْنِ)۱ إلى‏ آخِرِ الآيَةِ ، ثُمَّ نَسَخَها سُبحانَهُ فَقالَ : (الَْنَ خَفَّفَ اللَّهُ عَنكُمْ وَعَلِمَ أَنَّ فِيكُمْ ضَعْفًا فَإِن يَكُن مِّنكُم مِّاْئَةٌ صَابِرَةٌ يَغْلِبُواْ مِاْئَتَيْنِ)۲ إلى‏ آخِرِ الآيَةِ ، فَنَسَخَ بِهذِهِ الآيَةِ ما قَبلَها ، فَصارَ مَن فَرَّ مِنَ المُؤمِنينَ فِي الحَربِ إن كانَت عِدَّةُ المُشرِكينَ أكثَرَ مِن رَجُلَينِ لِرَجُلٍ لَم يَكن فارّاً مِنَ الزَّحفِ ، وإن كانَ العِدَّةُ رَجُلَينِ لِرَجُلٍ فارّاً مِنَ الزَّحفِ .۳

الثّانِيَة عَشرَةَ: الآيَةُ ۷۲ مِن سورَةِ الأَنفالِ‏

(إِنَّ الَّذِينَ ءَامَنُوا وَهَاجَرُوا وَجَهَدُوا بِأَمْوَ لِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ فِى سَبِيلِ اللَّهِ وَالَّذِينَ ءَاوَوا وَّنَصَرُوا أُولَائِكَ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَآءُ بَعْضٍ وَالَّذِينَ ءَامَنُوا وَلَمْ يُهَاجِرُوا مَا لَكُم مِّن وَلَيَتِهِم مِّن شَىْ‏ءٍ حَتَّى‏ يُهَاجِرُوا وَإِنِ اسْتَنصَرُوكُمْ فِى الدِّينِ فَعَلَيْكُمُ النَّصْرُ إِلَّا عَلَى‏ قَوْمٍ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَهُم مِّيثَقٌ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ)

۴۲۲.الإمام عليّ عليه السلام : إنَّ رَسولَ اللَّهِ صلى اللَّه عليه و آله لَمّا هاجَرَ إلَى المَدينَةِ آخى‏ بَينَ أصحابِهِ مِنَ المُهاجِرينَ وَالأَنصارِ ، جَعَلَ المَواريثَ عَلَى الاُخُوَّةِ فِي الدِّينِ لا في ميراثِ الأَرحامِ ، وذلِكَ قَولُهُ تَعالى‏ : (إِنَّ الَّذِينَ ءَامَنُواْ وَهَاجَرُواْ وَجَهَدُواْ بِأَمْوَ لِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ فِى سَبِيلِ اللَّهِ وَالَّذِينَ ءَاوَواْ وَّنَصَرُواْ أُوْلاَئِكَ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ) إلى‏ قَولِهِ سُبحانَهُ : (وَالَّذِينَ ءَامَنُواْ وَلَمْ يُهَاجِرُواْ مَا لَكُم مِّن وَلَيَتِهِم مِّن شَىْ‏ءٍ حَتَّى‏ يُهَاجِرُواْ)۴ ، فَأَخرَجَ الأَقارِبَ مِنَ الميراثِ وأثبَتَهُ لِأَهلِ الهِجرَةِ وأهلِ الدّينِ خاصَّةً ، ثُمَّ عَطَفَ بِالقَولِ فَقالَ تَعالى‏ : (وَالَّذِينَ كَفَرُواْ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ إِلَّا تَفْعَلُوهُ تَكُن فِتْنَةٌ فِي الأَْرْضِ وَفَسَادٌ كَبِيرٌ)۵ ، فَكانَ مَن ماتَ مِنَ المُسلِمينَ يَصيرُ ميراثُهُ وتَرِكَتُهُ لِأَخيهِ فِي الدّينِ دونَ القَرابَةِ وَالرَّحِمِ الوَشيجَةِ .۶
فَلَمّا قَوِيَ الإِسلامُ أنزَلَ اللَّهُ : (النَّبِىُّ أَوْلَى‏ بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنفُسِهِمْ وَ أَزْوَ جُهُ أُمَّهَتُهُمْ وَأُوْلُواْ الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَى‏ بِبَعْضٍ فِى كِتَبِ اللَّهِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُهَجِرِينَ إِلَّا أَن تَفْعَلُواْ إِلَى‏ أَوْلِيَائِكُم مَّعْرُوفًا كَانَ ذَ لِكَ فِى الْكِتَبِ مَسْطُورًا )۷ ، فَهذا مَعنى‏ نَسخِ آيةِ الميراثِ .۸

1.الأنفال : ۶۵ .

2.الأنفال : ۶۶ .

3.بحار الأنوار : ج ۹۳ ص ۷ نقلاً عن تفسير النعماني عن إسماعيل بن جابر عن الإمام الصادق عليه السلام .

4.الأنفال : ۷۲ .

5.الأنفال : ۷۳ .

6.رَحِم واشجة ووشيجة : مشتبكة متّصلة (لسان العرب : ج ۲ ص ۳۹۹ «وشج»).

7.الأحزاب : ۶.

8.بحار الأنوار : ج ۱۹ ص ۹۱ ح ۴۸ نقلاً عن تفسير النعماني عن الإمام الصادق عليه السلام وراجع : السرائر : ج ۳ ص ۲۲۶ ، تفسير القمّي : ج ۱ ص ۲۸۰ ، الطبقات الكبرى : ج ۱ ص ۲۳۸ .

  • نام منبع :
    شناخت‌نامه قرآن بر پايه قرآن و حديث - جلد دوّم
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعي از پژوهشگران، اصغر هادوي کاشاني، محمّد احسانى‏فر لنگرودى، علي‌رضا نظري خرّم، محمّدرضا حسين‌زاده، علي شاه‌ علي‌زاده، حميد رضا شيخي (مترجم)
    تعداد جلد :
    4
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    02/01/1391
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 8558
صفحه از 506
پرینت  ارسال به