313
شناخت‌نامه قرآن بر پايه قرآن و حديث - جلد سوّم

كردن است، چنان كه به روشن ساختن كلام براى مخاطب به گونه‏اى كه هيچ خطايى در آن نباشد نيز اِعراب گفته شده است. در اصطلاح نحويان نيز براى آن، تعاريفى گوناگون بيان شده است؛۱ اما امروزه معمولاً مقصود از اعراب، چنين بيان مى‏شود: «تعيين نقش و جايگاه نحوى كلمه در جمله و تعيين نقش نحوى جمله در واحدى بزرگ‏تر».۲
اِعراب، گاه در مقابل «بِناء» به كار مى‏رود و كلمه‏اى را كه اِعراب ظاهرى يا مقدّر مى‏گيرد، «مُعْرَب» و در مقابل، كلمه‏اى را كه در وضعيت‏هاى گوناگون نحوى تغيير نمى‏كند، «مَبنىّ» مى‏خوانند.۳ امروزه در زبان فارسى، اِعراب (به معناى بيان نقش دستورى كلمه در جمله) را «تركيب» گويند، در برابرِ «تجزيه» (كه به معناى تحليل حالت صرفى و اشتقاقى كلمه بدون توجه به نقش آن در جمله است).۴
در برخى از احاديث پيامبر صلى اللَّه عليه و آله يا سخنان صحابه، به معناى لغوى اِعراب، اشاره شده است .۵ در روايتى از پيامبر صلى اللَّه عليه و آله آمده است: «أَعْرِبُوا القرآنَ وَ الْتَمِسُوا غَرائِبَهُ»۶ كه به ظاهر مراد از «اعراب قرآن» در آن، تلفظ صحيح و واضح الفاظ ا۷ست؛ اما سيوطى اعراب را در اين حديث به معناى فهم معناى واژگان قرآن دانسته است.۸ در حديثى ديگر ، آمده است :
فَإِنَّه مَنْ قَرَءَ القُرْآنَ فَأَعْرَبَهُ فَلَهُ بِكلِ‏ّ حرفٍ عَشْرُ حسناتٍ و كفّارَةُ عشْرِ سيئاتٍ و

1.المفصل : ج‏۱ ص‏۲۶.

2.ر.ك: دائرة المعارف تشيع : ج‏۲ ص‏۲۶۹.

3.موسوعة النحو : ص‏۱۰۹ و ۲۰۴.

4.لغت نامه : ج‏۴ ص‏۵۶۴۰ مدخل «تجزيه».

5.المستدرك على الصحيحين : ج‏۲ ص‏۴۳۹؛ مجمع الزوائد: ج‏۷ ص‏۱۶۳، الإتقان فى علوم القرآن : ج‏۱ ص‏۲۴۴.

6.ر . ك : ص ۳۰۸ ح ۱۲۳۹ .

7.تفسير القرطبى : ج‏۱ ص‏۱۹.

8.الإتقان فى علوم القرآن : ج‏۱ ص‏۲۴۴ و ۳۸۲.


شناخت‌نامه قرآن بر پايه قرآن و حديث - جلد سوّم
312

پژوهشى در باره اِعراب قرآن كريم‏۱

زبان قرآن كريم، عربى است و نشانه‏هاى اِعرابى، سهمى مهم در بيان معانى اين زبان دارند، به گونه‏اى كه تغيير در آنها به تغيير در معناى جمله مى‏انجامد. توجّه به اِعراب، براى قرائت آيات قرآن و فهم معانى آنها ضرورتى مضاعف دارد؛ زيرا خطا در تشخيص اِعراب كلمات قرآن، نه تنها معنا را تغيير مى‏دهد كه گاه معنايى متناقض با مقصود خداى تعالى پديد مى‏آورد . براى نمونه اگر كلمه «رسوله» در آيه (أَنَّ اللَّهَ بَرِى‏ءٌ مِّنَ الْمُشْرِكِينَ وَرَسُولُهُ ؛۲ خداوند و پيامبرش ، از مشركان بيزارند) مجرور قرائت شود (و نه مرفوع) معناى آيه چنين مى‏شود كه - معاذ اللَّه - خداى سبحان از رسولش نيز بيزار است، در حالى‏كه اين معنا خلاف مقصود خداوند است، يا اگر در آيه (إِنَّمَا يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَؤُاْ ؛۳ بندگان دانشمند خداوند ، از خدا مى‏ترسند) كلمه «الله» مرفوع قرائت شود (و نه منصوب)، معنا چنين مى‏شود كه خدا از علما بيم دارد، در حالى‏كه مقصود آيه اين است كه عالمان، از خداى تعالى بيم دارند.

معناى لغوى و اصطلاحى‏

اِعراب، از مادّه «ع ر ب»، مصدر باب اِفعال و در لغت به معناى آشكار و روشن

1.اين پژوهش ، به وسيله فاضل گرامى حجة الاسلام و المسلمين دكتر سيد محمود طيّب حسينى (عضو هيئت علمى پژوهشگاه حوزه و دانشگاه) ، انجام شده است .

2.توبه : آيه ۳.

3.فاطر : آيه ۲۸.

  • نام منبع :
    شناخت‌نامه قرآن بر پايه قرآن و حديث - جلد سوّم
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعي از پژوهشگران، اصغر هادوي کاشاني، محمّد احسانى‏فر لنگرودى، علي‌رضا نظري خرّم، محمّدرضا حسين‌زاده، علي شاه‌ علي‌زاده، حميد رضا شيخي (مترجم)
    تعداد جلد :
    4
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    02/01/1391
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 7136
صفحه از 442
پرینت  ارسال به