۵ / ۸
سورههاى طِوال و مِئون و مَثانى و مُفصَّل
۸۸۷.پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله: سورههاى طِوال ، به جاى تورات به من داده شده است، و [سورههاى ]مِئون به جاى انجيل، و [سورههاى ]مَثانى ، به جاى زَبور . سورههاى مُفصَّل نيز امتيازى است كه تنها به من ، داده شده است.
نكته
علّامه طبرسى قدّس سرّه مىگويد: در خبر شايعى از پيامبر صلى اللَّه عليه و آله آمده است كه فرمود: «به جاى تورات، [سورههاى ]طِوال هفتگانه به من داده شد، و به جاى انجيل، [سورههاى ]مَثانى ، و به جاى زبور ، [سورههاى ]مِئون . همچنين به [سورههاى] ، مفصّل برترى داده شدهام». در روايت واثلة بن اسقع هم آمده است: «به جاى انجيل، [سورههاى] مِئين به من داده شد، و به جاى زبور، [سورههاى ]مَثانى . همچنين فاتحة الكتاب و آيات پايانى سوره بقره ، از زير عرش ، به من داده شد و به هيچ پيامبرى قبل از من داده نشدهاند . نيز [سورههاى ]مفصّل را پروردگارم به عنوان بخششى به من عطا فرمود» . «طُوَل هفتگانه» ، عبارتاند از: بقره، آل عمران، نساء، مائده، انعام، اعراف و انفال با توبه؛ زيرا اين دو (انفال و توبه) را «قرينَتَين (دو همنشين)» مىخوانند. به همين دليل ، بين آن دو با (بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ) ، فاصله نيفتاده است. بنا به قولى ، هفتمى ، سوره يونس است. «طُوَل» ، جمع «طُولى» است و «طولى» ، مؤنّث «أطول» است. اين سورهها را از آن جهت «طُوَل» گفتهاند كه طولانىترين سورههاى قرآن اند.
امّا «مثانى» ، عبارت اند از سورههاى پس از هفت سوره طولانى، كه اوّلين آنها سوره يونس است و آخرينشان ، سوره نحل. اينها را از آن جهت مَثانى گفتهاند كه پس از سورههاى طِوال مىآيند . گويا طُوَل ، مبادى هستند و مَثانى ، دومينِ آنها. «مثانى» ، جمع «مَثنى» است ، مانند معنى و معانى. فرّا مىگويد: واحد آن ، «مثناة» است. بنا به قولى ، مَثانى ، عبارت است از «كلّيه سورههاى قرآن، اعم از طِوال و قِصار آن، به دليل اين آيه شريف : ( كِتَبًا مُّتَشَبِهًا مَّثَانِىَ ) . اين قول ، از ابن عبّاس است. علّت اين هم كه آنها را «مثانى» گفتهاند ، اين است كه خداوند سبحان ، در آيات قرآن ، مَثَلها و حدود و فرائض را دو بار ذكر كرده است. به قولى ، مثانى ، در آيه شريف : ( وَ لَقَدْ ءَاتَيْنَكَ سَبْعًا مِّنَ الْمَثَانِى ) ، آيات سوره حمد است. اين قول ، از امامان ما عليهم السلام روايت شده و حسن بصرى نيز همين را گفته است.
امّا «مِئون»، عبارت است از هر سورهاى كه حدود صد آيه يا كمى بيشتر يا كمتر دارد. اين سورهها ، هفت تا هستند . اوّلين آنها ، سوره بنى اسرائيل است و آخرينشان ، مؤمنون. بنا به قولى ، سورههاى مِئَون ، سورههايى هستند كه بعد از طوالِ هفتگانه مىآيند، و مثانى، سورههاى بعد از مِئون هستند كه كمتر از مئون و بيشتر از سورههاى مفصّل هستند، و آنها را مثانى گفتهاند ؛ چرا كه مئون ، مبادى آنهايند.
امّا «مُفصّل» : عبارتاند از سورههاى كوتاه بعد از «حا . ميمها (حواميم)» تا آخر قرآن. علّت آن كه اين سورهها را مفصّل گفتهاند ، اين است كه ميان آنها با (بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ) زودْ زود ، فاصله مىافتد.
