از اين كه خداوند ما را هدايت كرده از عقيده خود بازگرديم؟ مانند كسى كه شيطان‏ها او را از راه به در برده‏ند، و حيران (بر جاى مانده) است؟ براى او يارانى است كه وى را به سوى هدايت مى‏خوانند كه «به سوى ما بيا». بگو: «هدايت خداست كه هدايت (واقعى) است، و دستور يافته‏ايم كه تسليم پروردگار جهانيان باشيم»).
و در مواردى نمونه‏هاى شاخص انسانى به تصوير كشيده مى‏شوند:
(وَ لَوْ فَتَحْنَا عَلَيْهِم بَابًا مِّنَ السَّمَآءِ فَظَلُّواْ فِيهِ يَعْرُجُونَ * لَقَالُواْ إِنَّمَا سُكِّرَتْ أَبْصَرُنَا بَلْ نَحْنُ قَوْمٌ مَّسْحُورُونَ .^۱
اگر درى از آسمان براى آنان مى‏گشوديم كه همواره از آن بالا ميرفتند، قطعاً مى‏گفتند: «در حقيقت، ما چشم‏بندى شده‏ايم، بلكه ما مردمى هستيم كه افسون شده‏ايم).
قرآن ، انباشته از امثال و ضرب‏المثل است؛ زيرا تمثيل نه فقط عيب نيست، چنان كه بعضى تمثيل به اشياى پست و حقير را از شأن قرآن دور دانسته و عيب برشمرده‏اند - ^۲ بلكه كمال به شمار مى‏رود و بر اسرار بلاغت مى‏افزايد .
چرا كه در قرآن آمده است:
(إِنَّ اللَّهَ لَا يَسْتَحْىِ أَن يَضْرِبَ مَثَلاً مَّا بَعُوضَةً فَمَا فَوْقَهَا فَأَمَّا الَّذِينَ ءَامَنُواْ فَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّهِمْ وَ أَمَّا الَّذِينَ كَفَرُواْ فَيَقُولُونَ مَاذَآ أَرَادَ اللَّهُ بِهَذَا مَثَلاً يُضِلُّ بِهِ كَثِيرًا وَ يَهْدِى بِهِ كَثِيرًا وَ مَا يُضِلُّ بِهِ إِلَّا الْفَسِقِينَ .^۳
خداى را از اين كه به پشه‏اى - يا فروتر (يا فراتر) از آن - مثل زند، شرم نيايد، پس كسانى كه ايمان آورده‏اند مى‏دانند كه آن (مَثَل) از جانب پروردگارشان بجاست؛ ولى كسانى كه به كفر گراييده‏اند مى‏گويند: «خدا از اين مَثَل چه قصد داشته است». (خدا) بسيارى را با آن گمراه، و بسيارى را با آن راهنمايى مى‏كند؛ و(لى) جز نافرمانان را با آن گمراه نمى‏كند).

(وَ تِلْكَ الْأَمْثَلُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ.^۱
اين‏ها مثال‏هايى‏اند كه براى مردم مى‏زنيم ، شايد انديشه كنند).^۲
سومين قسم، تمثيل طبيعى است كه آن، تشبيه غير محسوس به محسوس است، مشروط بر اين كه مشبه به از امور آفرينشى باشد:
(إِنَّمَا مَثَلُ الْحَيَوةِ الدُّنْيَا كَمَآءٍ أَنزَلْنَهُ مِنَ السَّمَآءِ فَاخْتَلَطَ بِهِ نَبَاتُ الْأَرْضِ مِمَّا يَأْكُلُ النَّاسُ وَ الْأَنْعَمُ حَتَّى‏ إِذَآ أَخَذَتِ الْأَرْضُ زُخْرُفَهَا وَازَّيَّنَتْ .^۳
در حقيقت، مثل زندگى دنيا بسان آبى است كه از آسمان فرو ريختيم، پس گياه زمين از آنچه مردم و دام‏ها مى‏خورند با آن در آميخت تا آن‏گاه كه زمين پيرايه خود را برگرفت و آراسته گرديد).
شيوه‏هاى متفاوتى در تمثيلات قرآنى به چشم مى‏خورند؛ گاه مفاهيم ذهنى تحقق‏ناپذير به صورت محسوس در مى‏آيند:
(إِنَّ الَّذِينَ كَذَّبُواْ بَِايَتِنَا وَاسْتَكْبَرُواْ عَنْهَا لَا تُفَتَّحُ لَهُمْ أَبْوَ بُ السَّمَآءِ وَلَا يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ حَتَّى‏ يَلِجَ الْجَمَلُ فِى سَمِ‏ّ الْخِيَاطِ وَكَذَ لِكَ نَجْزِى الْمُجْرِمِينَ .^۴
در حقيقت، كسانى كه آيات ما را دروغ شمرده و از (پذيرفتن) آنها تكبر ورزيده‏اند، درهاى آسمان را به ايشان نمى‏گشايند و در بهشت در نمى‏آيند، مگر آن كه طناب ضخيمى در سوراخ سوزن داخل شود و بدين‏سان بزهكاران را كيفر مى‏دهيم).
گاه حالات نفسانى و معنوى ، به تجسّد كشانده مى‏شوند؛ مانند:
(قُلْ أَنَدْعُواْ مِن دُونِ اللَّهِ مَا لَا يَنفَعُنَا وَلَا يَضُرُّنَا وَنُرَدُّ عَلَى‏ أَعْقَابِنَا بَعْدَ إِذْ هَدَلنَا اللَّهُ كَالَّذِى اسْتَهْوَتْهُ الشَّيَطِينُ فِى الْأَرْضِ حَيْرَانَ لَهُ أَصْحَبٌ يَدْعُونَهُ إِلَى الْهُدَى ائْتِنَا قُلْ إِنَّ هُدَى اللَّهِ هُوَ الْهُدَى‏ وَأُمِرْنَا لِنُسْلِمَ لِرَبِ‏ّ الْعَلَمِينَ .^۵
بگو: آيا به جاى خدا چيزى را بخوانيم كه نه سودى به ما رساند و نه زيانى و آيا پس