عبارتى نمونه باشد.^۱ مَثَل ، گاهى در معناى «نمونه» نيز به كار رفته است. افزون بر اين، مَثَل با حفظ معناى اصلى خود، وجوه و كاركردهاى معنايى متفاوتى يافته است؛ از جمله مَثَل به معناى سرگذشت، داستان، گفتار مشهور و نمونه، حكمت نافع، صفت، دليل و عبرت به كار رفته است.^۲
اصطلاح «مَثَل زدن» يا «تمثيل» در علم بيان، در معنايى هماهنگ با مفهوم لغوى آن، عبارت است از تشبيهى كه به تبيين بهتر مراد متكلم بينجامد.^۳ مَثَل ، گاه در قالب تشبيه تمثيل ، و گاه در قالب استعاره مركب كه وجه شبه در آنها از امور متعدد منتزع شده است، رخ مى‏نمايد، اعم از آن كه مشبهٌ‏به از امور حسى باشد يا غير حسى‏^۴ و يا اين كه به واقعيت خارجى اشاره داشته يا فرضى و خيالى باشد.^۵

ويژگى‏ها و فوايد تمثيل‏

محسوس‏ترين فايده تمثيل را مى‏توان تسهيل و تسريع در فهم دانست؛ زيرا مفاهيم معقول گاه چنان ظريف و پيچيده اند كه جز از راه تمثيل قابل فهم و تفهيم نيستند، از همين روست كه بسيارى تمثيل را تشبيه معقول به محسوس دانسته‏اند.^۶
دانشمندان، در فوايد تمثيل بسيار سخن گفته‏اند. ابن اثير ، تمثيل را داراى سه ويژگى مبالغه، بيان و ايجاز دانسته است.^۷ به گفته نظّام ، در تمثيل چهار ويژگى هست كه در ساير گفتارها يافت نمى‏شوند و عبارت اند از ايجاز لفظ، معنارسانى

پژوهشى در باره مثل‏هاى قرآن‏^۱

يكى از شاخصه‏هاى بيانى قرآن، أمثال آن است. قرآن از اين عامل بهترين بهره را برده و مفاهيم عالى خود را ماهرانه در قالب تمثيل و تشبيه بيان كرده است؛ چرا كه در قرآن مسائل عقلى بسيارى وجود دارد كه بيشتر مردم توان فهم آن را ندارند و از سوى ديگر مردم به محسوسات خو كرده‏اند و از اين رو، خداوند متعال برخى از مفاهيم بلند عقلى را در قالب مَثَل بيان فرموده تا عموم مردم، آنها را به تناسب ادراك خود دريابند.

مَثَل در لغت و اصطلاح‏

اَمثال ، جمع مَثَل‏^۲ بر وزن حَسَن، صفت مشبهه از ريشه «م ث ل» به معناى شباهت دو چيز در صفات و ويژگى‏هاست.^۳ واژگان «مَثَل، مِثل و مثيل» با تفاوت معنايى اندك‏^۴ در جايى به كار مى روند كه بين دو چيز در صفات و خصوصيات ظاهرى و باطنى، شباهت و به تعبيرى مثليت باشد.^۵ اَمثَل ، وصف تفضيلى است و در جايى كاربرد دارد كه چيزى در وصف مثليت و شباهت، برترى و فضيلتى داشته و به