۱۴۹۱.امام على عليه السلام: هر كه قرآن را فهميد، مجملات دانش را تفسير [و شرح] كرد.
۲ / ۲
وجوب مراجعه به عالم در شناخت متشابه
قرآن
(اى كسانى كه ايمان آوردهايد! خدا را اطاعت كنيد و پيامبر و اولياى امر خود را [ نيز ] اطاعت كنيد . پس هر گاه در امرى [ دينى ]اختلاف نظر يافتيد، اگر به خدا و روز بازپسين ، ايمان داريد، آن را به [ كتاب ] خدا و [ سنّت ] پيامبر ، عرضه بداريد . اين ، بهتر و نيكفرجامتر است).
حديث
۱۴۹۲.پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله: علم قرآن ، بر سه بخش است: حلال . پس از آن پيروى كن ؛ حرام . پس از آن دورى كن ؛ و متشابه كه برايت [گنگ و] دشوار است . پس، آن را به آگاه از آن وا گذار .
۱۴۹۳.پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله: به قرآن عمل كنيد: حلال آن را حلال و حرامش را حرام شماريد و به آن اقتدا نماييد و به چيزى از آن كفر مورزيد و آنچه را از آن بر شما گنگ (مبهم) است ، به خدا و اولياى امرِ پس از من ارجاع دهيد تا شما را [از حقيقت آن] آگاه سازند.
۲ / ۳
دشوار بودن شناخت تفسير و تأويل
۱۴۹۴.الكافى - به نقل از زيد شحّام - : قَتادة بن دِعامه بر امام باقر عليه السلام وارد شد . امام عليه السلام به او فرمود: «اى قَتاده! تو فقيه بصريان هستى؟» .
گفت : اين طور مىگويند.
فرمود: «به من خبر رسيده است كه تفسير قرآن مىگويى؟» .
قتاده گفت: بله.
فرمود: «دانسته تفسيرش مىكنى ، يا ندانسته؟» .
گفت : دانسته.
امام باقر عليه السلام فرمود: «اگر دانسته تفسيرش مىكنى، بسيار خوب! از تو چند سؤال مىكنم» .
قتاده گفت : بپرسيد.
فرمود: «مرا از اين سخن خداوند عزّ وجلّ در باره قوم سبأ : (و در ميان آنها مسافت را به اندازه، مقرّر داشته بوديم. در اين [راه]ها ، شبان و روزان ، آسودهخاطر بگرديد) ، آگاه كن» .
قتاده گفت: يعنى هر كس با توشه حلال و شتر و كرايه حلال از خانهاش به قصد [زيارتِ] اين خانه (كعبه) بيرون رود ، در امن و امان است ، تا آن گاه كه به خانهاش باز گردد.
امام باقر عليه السلام فرمود: «تو را به خدا سوگند مىدهم - اى قتاده - آيا مىدانى كه گاهى انسان با توشهاى حلال و اشتر و كرايه حلال به قصد [زيارتِ] اين خانه از خانه خود خارج مىشود ؛ امّا راهزنان به او حمله مىكنند و دار و ندارش را مىبرند و علاوه بر آن، تا سر حدّ مرگ ، كتك مىخورد؟» .
قتاده گفت: بله، همين طور است.
امام باقر عليه السلام فرمود: «افسوس بر تو ، اى قتاده! اگر قرآن را از پيش خود تفسير كردهاى ، كه هم خودت به هلاكت در افتادهاى و هم ديگران را به هلاكت افكندهاى و اگر آن را از بزرگان آموختهاى ، باز هم به هلاكت افتادهاى و به هلاكت افكندهاى. افسوس بر تو ، اى قتاده! آيه در باره كسى است كه با توشه و مركب و كرايهاى حلال به قصد [زيارتِ] اين خانه و آشنا به حقّ (مقامِ) ما از خانه خود خارج شود و دلش هواخواه ما باشد ، چنان كه خداوند عزّ وجلّ فرموده است: (پس دلهاى برخى از مردم را به سوى آنان گرايش ده) .۱ او (ابراهيم عليه السلام) [در اين دعايش] خانه (كعبه) را قصد نكرد ، وگر نه مىگفت: "به سوى او" . پس به خدا سوگند كه اين دعاى ابراهيم عليه السلام ، ما هستيم و هر كس دلش دوستدار ما باشد، حجّ او پذيرفته مىشود ، وگر نه، نه. آرى ، اى قتاده! اگر [حجگزار] چنين باشد ، در روز قيامت از عذاب جهنّم در امان خواهد بود» .
قتاده گفت : به خدا سوگند كه [از اين پس] آن را جز اين گونه تفسير نخواهم كرد.
امام باقر عليه السلام فرمود: «افسوس بر تو ، اى قتاده! قرآن را در حقيقت، كسى مىشناسد كه مخاطب آن بوده است» .۲
