پژوهشى در باره ضرب قرآن به قرآن۱
ضرب، در لغت، معانى گوناگونى دارد؛ ولى «ضرب الشىء بالشىء» به معناى آميختن چيزى با چيز ديگر است.۲ اين اختلاط و آميختگى ، گاهى با درگيرى و رو در رويى توأم است. در عربى و فارسى ، از ايجاد فاصله، كدورت و قرار دادن افراد در برابر هم ، با عنوان «دو به هم زنى» يا «به هم زدن ميانه دو كس» ياد مىشود.۳ به نظر مىرسد كه لفظ ضرب، با اين معنا، در جايى بهكار مىرود كه ميان افراد يا اشياى به هم زده شده، ارتباط و قرابت باشد. ۴
بر اساس روايات موجود در منابع حديثى شيعه و سنّى، تعبير «ضرب القرآن بالقرآن» را نخستين بار، پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله به كار برد و به شدّتْ از آن، نهى كرد.۵ اين اصطلاح و روايات مرتبط با آن، در مباحث مختلف علوم قرآنى (مانند: تفسير قرآن به قرآن، تفسير موضوعى و تفسير به رأى) مطرح شده است.
دانشمندان مسلمان، در تعريف اين اصطلاح، بر يك نظر نيستند و در تبيين اين مفهوم، تعابير گوناگونى دارند. با نگاه به مجموع روايات، به نظر مىرسد كه «ضرب
1.اين پژوهش ، به وسيله فاضل گرامى جناب آقاى محمّدمهدى خراسانى ، انجام شده است .
2.فرهنگ جامع : ج۱ ص۸۵۳، لسان العرب : ج۸ ص۳۸.
3.المجازات النبوية : ص۳۶۱.
4.ترجمه الميزان فى تفسير القرآن : ج۱ ص۱۹ «مقدمه»؛ قرآن در قرآن : ص۳۹۶.
5.بحار الأنوار : ج۳۰ ص۵۱۲ - ۵۱۳؛ مسند ابن حنبل : ج۲ ص۱۷۸ ، ۱۸۵ و ۱۹۶؛ سنن ابن ماجة : ج۱ ص۳۳.
