العذاب وأبدیته للكفار، فوروده من جهة اخرى غیر جهة التحسین والتقبیح.^۱

مرحوم غروی اصفهانی قضیه حسن عدل و قبح ظلم را از جمله قضایای مشهوره که مواد صناعت جدل است، می‌داند. او دلیل این مطلب را که حُسن و قُبح افعال، ذاتی و عقلی و یقینی نیست، این می‌داند که جزء هیچ یک از یقینیات شش‌گانه‌‌ای که ماده برهان قرار می‌گیرد، نیست. دلیل او بر این که حُسن و قُبح، جزء اولیات نیست، اختلاف میان عُقلا درباره آن است که پیش از وی، اشاعره به آن استناد کرده بودند. او می‌گوید:

وهذا الحكم العقلی من الأحكام العقلیة الداخلة فی القضایا المشهورة المسطورة فی علم المیزان فی باب الصّناعات الخمس وأمثال هذهِ القضایا ممّا تطابقت علیه آراء العقلاء لعموم مصالحها وحفظ النّظام وبقاء النّوع بها وأمّا عدم كون قضیة حسن العدل وقبح الظّلم - بمعنى كونه بحیث یستحقّ علیه المدح أو الذّم - من القضایا البرهانیة. فالوجه فیه أنّ موادّ البرهانیات، منحصرة فی الضروریات السّت … ومن الواضح أنّ استحقاق المدح والذّم بالإضافة إلى العدل والظّلم لیس من الأوّلیات بحیث یكفى تصوّر الطّرفین فی الحكم بثبوت النّسبة، كیف وقد وقع النّزاع فیه من العُقلاء؟ وكذا لیس من الحسیات بمعنییها كما هو واضح، لعدم كون الاستحقاق مشاهداً ولا بنفسه من الكیفیات النّفسانیة الحاضرة بنفسها للنّفس وكذا لیس من الفطریات، إذ لیس لازمها قیاس یدلّ على ثبوت النّسبة وأمّا عدم كونه من التجربیات والمتواترات والحدسیات ففی غایة الوضوح، فثبت أنّ أمثال هذه القضایا غیر داخلة فی القضایا البرهانیة بل من القضایا المشهورة.^۲

وكانت محفوظة فی خزانة المتخیلة هی أوائل المعقولات التی اشترك فیها جمیع الناس من الأولیات والتجربیات والمتواترات والمقبولات وغیرها مثل الكل أعظم من الجزء والأرض ثقیلة والبحر موجود والكذب قبیح.^۱

در این عبارت اشاره شده است که مردم در اموری با هم مشارکت دارند و از آن بهره‌مند هستند از جمله اولیات، تجربیات، متواترات و مقبولات. سپس به ترتیب مثال‌‌های این چهار مورد را ذکر می‌کند و قبح کذب را به عنوان مثال «مقبولات» بیان می‌کند. از این عبارت می‌توان استفاده کرد که ذات کذب اقتضای قبح را ندارد تا مثل اولیات، عقلی باشد، بلکه امری مقبول در نزد مردم است. در این‌جا به منشاء مقبول بودن قبح کذب اشاره نشده که آیا مصالح عقلایی است یا شرع.

ملاصدرا در بحث از عِقاب، علت عِقاب را قاعده حُسن و قُبح نمی‌داند، بلکه عِقاب را از لوازم اعمال انسان‌ها معرفی می‌کند:

قالوا: فهذه الوجوه مما یوجب القطع بعدم العِقاب واعلم إنّ أكثرها مبنیة على اصول المعتزلة من التحسین والتقبیح العقلیین وأنّ الأصلح واجب على اللّه ولا محیص لهم عنها من جهة العقل والأشاعرة أجابوا عن هذه الشبه بمنع صحّة تلك الأصول وبما تواترت من الآیات والأخبار المنقولة من الرسول صلی الله علیه و الهالواردة فی باب خلود الكفّار فی عذاب النار وأما على أصولنا الحكمیة الایمانیة، فالجواب عنها بما مرّ من أن العقوبة إنّما لحق الكفار لا من جهة انتقام منتقم خارجی یفعل الإیلام والتعذیب على سبیل القصد وتحصیل الغرض حتى یرد السؤال فی الفائدة وعدم الفائدة او فی كون المنفعة عائدة إلیه تعالى أو إلى العبد، بل العقوبة إنّما یلحقهم من باب اللوازم والتبعات والنتائج والثمرات، فهذا هو الجواب بحسب الأصول الحقّة عن الإشكال الوارد على أصل العِقاب وأمّا الإشكال الوارد: على دوام