طبیعی و عادی انسان‌ها برمی‌گردد نه کشفِ عقل از حکم الهی. او می‌گوید:

إنا لا ننكر میل الطباع إلى اللذات ونفورها عن الآلام والذی استشهدوا به من هذا القبیل وإنما كلامنا فیما یحسن فی حكم اللّه تعالى وفیما یقبح فیه.^۱

بدین سان، حُسن و قُبح عقلی، نه کشف یک واقعیت است، نه کشف تکلیف الهی، بلکه تنها میل و نفرت طبیعی بشری است و هیچ ارزش و اثر شرعی در باره انسان‌ها ندارد و به هیچ وجه نمی‌توان با آن در باب افعال الهی قضاوت کرد.

نکته اخیر جوینی را می‌توان پیشرفتی در بحث حُسن و قُبح شرعی اشاعره دانست؛ زیرا دست‌کم یک معنا از حُسن و قُبح عقلی پذیرفته می‌شود. هرچند این معنا به هیچ وجه مورد بحث نبوده است.

عبدالکریم شهرستانی (م۴۷۹ق) در توصیف دیدگاه اشاعره می‌گوید:

مذهب أهل الحق: أنّ العقل لا یدل على حسن الشی‏ء وقبحه، فی حكم التكلیف من اللّه شرعاً، على معنى أن أفعال العباد لیست على صفات نفسیة حسنا وقبحا، بحیث لو أقدم علیها مقدم أو أحجم عنها محجم استوجب على اللّه ثواباً أو عِقاباً وقد یحسن الشی‏ء شرعاً ویقبح مثله المساوی له فی جمیع الصفات النفسیة، فمعنى الحسن ما ورد الشرع بالثناء على فاعله ومعنى القبیح ما ورد الشرع بذم فاعله وإذا ورد الشرع بحُسن وقبح لم یقتض قوله صفة للفعل ولیس الفعل على صفة یخبر الشرع عنه بحُسن وقبح ولا إذا حكم به ألبسه صفة فیوصف به حقیقة وكما أن العلم لا یكسب المعلوم صفة ولا یكتسب عنه صفة كذلك القول الشرعی والأمر الحكمی لا یكسبه صفة ولا یكتسب عنه صفة ولیس لمتعلق القول من القول صفة كما لیس لمتعلق العلم من العلم صفة.^۲

لازمه فعل» استفاده می‌کند. منظور از نفسِ فعل، فعل خارجی، یعنی مصداق و فرد فعلی، مثل دروغ گفتن زید است. مقصود از جنسِ فعل، عنوان فعل، مثل دروغ‌گویی است و منظور از صفت لازمه فعل این است که حُسن و قُبح، عرَض لازم و همیشه همراه فعلی مثل دروغ‌گویی است. قدر جامع این سه عنوان این است که حُسن و قُبح، امری واقعی نیست، بلکه خداوند آن را اعتبار می‌کند و با امر و نهی آن را ابلاغ می‌نماید. جوینی، در ادامه جملاتی که نقل شد، تذکر می‌دهد که از حُسن و قُبح شرعی، نباید برداشت کرد که حُسن و قُبح چیزی در واقعیت است که تنها از راه شرع می‌توان به آن رسید، بلکه حُسن و قُبح شرعی، همان تحسین و تقبیح و امر و نهی شارع است.^۱

بر اساس این دیدگاه، دیگر جایی برای سخن گفتن از حُسن و قُبح افعال الهی باقی نمی‌ماند؛ زیرا حُسن و قُبح، همان اعتبار شارع برای انسان‌هاست. از این‌رو، در عبارت جوینی، حُسن و قُبح در افعال خدا مطرح نشده است.

نکته مهمی که در عبارت جوینی وجود دارد این است که او حُسن و قُبح عقلی را به این معنا تفسیر کرد که عقل حُسن و قُبح را به عنوان تکلیف درک کند. قید تکلیف، برای خارج کردن حُسن و قُبحی است که ربطی به تکلیف الهی ندارد. او در ادامه بحثش و در پاسخ به این اِشکال که عُقلا نجات جان انسان‌ها را تحسین می‌کنند و ظلم و ستم را تقبیح می‌نمایند، می‌گوید: این تحسین و تقبیح را به امیال