با انکار حُسن و قُبح عقلی می‌توان موضع اهل حدیث را توجیه کرد. او و پیروانش ضمن ردّ حُسن و قُبح عقلی و طرح حُسن و قُبح شرعی و اقامه دلایل عقلی و نقلی، این بحث را وارد مرحله جدید و چالشی خود کردند. بنابر این، می‌توان بحث حُسن و قُبح را در تاریخ کلام اسلامی به دو مرحله پیش از اشاعره و بعد از اشاعره تقسیم کرد. در مرحله نخست، متکلمان، یعنی متکلمان امامی و معتزلی، با فرض حُسن و قُبح ذاتی و عقلی و گاه با اشاره به آن، احکامی را درباره عقاید اسلامی و به‌ویژه افعال خدا بیان می‌کردند و در مرحله دوم، خود حُسن و قُبح و معنای آن و دلایل له و علیه آن مورد بحث قرار گرفت. تاریخ بحث در اشاعره هم، به‌نوبه خود به دو یا چند مرحله قابل تقسیم است که در بحث از دیدگاه‌‌های اشاعره بیان خواهد شد.

کلّی و از بزرگان معتزله مانند واصل بن عطا (م۱۳۱ق)، ابوالهذیل علّاف (م۲۳۵ق)، نظام (م۲۳۱ق)، ثمامة بن اشرس (م۲۱۳ق)، ابوعلی جبّایی (م۲۹۵)، ابوهاشم جبّایی (م۳۲۱)، بشر بن معتمر (م۲۲۶) و ابوموسی المردار (م۲۲۶) نقل می‌کند.^۱

شیخ مفید (م۴۱۳ق) دیدگاه جمهور امامیه و معتزله (غیر از ضرار و پیروانش) و گروهی از زیدیه و خوارج و برخی اهل حدیث را در برابر جمهور اهل سنّت (اهل حدیث و اشاعره متقدم) درباره عدل الهی چنین توصیف می‌کند که خداوند مرتکب فعل قبیح نمی‌شود و فعلش عبث نیست و انسان‌ها را مجبور به افعالشان نمی‌کند و تنها در مقابل گناه عذاب می‌دهد و حتی به اندازه مثقالی ظلم نمی‌کند.^۲

به نظر می‌رسد تاریخ بحث حُسن و قُبح عقلی در کلام اسلامی را می‌توان به دو مرحله تقسیم کرد: تا اوایل قرن چهارم که زمان پیدایش اشاعره است، امامیه و معتزله، بی آن که درباره حُسن و قُبح عقلی باب مستقلی گشوده باشند و درباره آن به بحث بپردازند، با استفاده از این اصل، احکامی مانند این که خدا کار قبیح و عبث و ظلم انجام نمی‌دهد، را برای خدا اثبات می‌کردند. در مقابل، اهل الحدیث حاضر نبودند این احکام را درباره خدا اثبات کنند؛ زیرا آنها اساساً منکر علم کلام بوده و برای عقل این جایگاه را قائل نبودند که درباره عقاید دینی و به‌ویژه خداوند، اظهار‌نظر کرده و حکمی صادر نماید. وقتی اشعری در سال ۳۰۰ هجری در مقام دفاع و توجیه دیدگاه‌‌های اهل حدیث در این مورد برآمد، به این نتیجه رسید که تنها