شبیه به خود او شود.^۱

در این عبارت، از خیر بودن خدا، منزّه بودن افعال خداوند از قبیح، مانند حسد، استنباط شده است.

افلاطون در محاوره فیلبوس دیدگاه‌‌های مطرح در باب خیر و شر را با استدلا‌‌‌ل‌های عقلی رد می‌کند و همه خیرات را به معرفت و حکمت برمی‌گرداند؛ زیرا معتقد است کسی که بداند خوب چیست به آن عمل هم می‌کند. به دیگر سخن، فضایل اخلاقی و همه خوبی‌ها لازمه معرفت به خوبی‌هاست.^۲ بنابراین، خوبی افعال، امری واقعی است که عقل انسان می‌تواند بدان معرفت یابد.

از دیدگاه افلاطون درباره دو عالم محسوس و معقول (عالم مثل)، نیز می‌توان حُسن و قُبحِ ذاتی و عقلی را نتیجه گرفت. به عقیده او، همه حقایق این عالم - از جمله فضایل اخلاقی، مثل عدالت، شجاعت و عفت - در عالم مُثُل وجود دارد و عقل می‌تواند با تعقل، این حقایق مجرّد را در عالم مثل درک کند. حقایق عالم محسوس، از جمله فضایل اخلاقی، بهره‌‌ای از حقایق عالم مثل دارند و عقل، با شهود حقایق عالم مثل، درباره حقایق عالم محسوس داوری می‌کند.^۳

ارسطو نیز در کتاب اخلاق نیکوماخوس با بررسی‌‌های عقلی در صدد تعیین فضایل و رذایل و خیر نهایی است. او فضیلت عقلی، یعنی معرفت و حکمت، را که با آموزش به دست می‌آید، از فضیلت اخلاقی و ملکات مثبت که حاصل‏‏ فعّالیت و تمرین است متمایز می‌کند و پس از بررسی‌‌های عقلی، فضیلت اخلاقی را حد وسط میان افراط و تفریط معرفی می‌کند.^۴

پس از اشاره‌‌ای به تاریخچه بحث، به طرح دیدگاه‌ها خواهیم پرداخت.

تاریخچه بحث

شاید قدیمی‌ترین پیشینه بحث حُسن و قُبح عقلی را بتوان در اشاره‌‌ای در محاوره اوثوفرون یافت. سقراط در این محاوره از اوثوفرون معنای دینداری را می‌پرسد و تعاریف او را یک به یک نقد می‌کند تا این که بحث به این تعریف او می‌رسد که «آن چه خدایان دوست دارند [اراده می‌کنند] موافق دین است».^۱ سقراط می‌پرسد: «عملی که موافق دین است، بدان جهت محبوب خدایان است که موافق دین است، یا چون محبوب خدایان است، موافق دین شمرده می‌شود»^۲ و خود در انتهای بحث نتیجه می‌گیرد: «پس چون موافق دین است، خدایان بدان علت آن را دوست دارند».^۳ منظور سقراط این است که خواست خدایان و امر و نهی آنان موضوعیت ندارد، بلکه چون صفتی در این افعال هست که سبب دینی بودن و خوب بودن می‌شود، مورد امر خدایان قرار می‌گیرد. البته، این صفت را سقراط مشخص نمی‌کند، اما از جملات سقراط می‌توان نفی حُسن و قُبح شرعی را استنباط کرد.

افلاطون در محاوره تیمائوس نیز اشاره‌‌ای به خوب بودن صانعِ عالم و در نتیجه، اعمال خوب او کرده است و می‌گوید:

آن‌كه جهان و «عالم شدن» را به هم پیوست چه انگیزه‌ای برای این كار داشت. او نیک بود و نیک همیشه و در هر مورد و نسبت به همه از حسد بری است و چون از حسد بری بود، می‌خواست كه همه چیز تا حد امكان