چون افعال فی حد ذاته فرقی با هم ندارند و این استفهام لغو و بی‌معنا می‌شد.

۱.۳.(أَ تَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَكُمْ وَ أَنْتُمْ تَتْلُونَ الْكِتابَ أَ فَلا تَعْقِلُونَ)^۱

طبرسی در تفسیر این آیه می‌گوید: استفهامِ به کار رفته در آیه توبیخی است. مقصود از «بر» در آیه ایمان به حضرت محمد صلی الله علیه و الهاست و علمای یهود به این دلیل در این آیه مورد توبیخ قرار گرفته‌اند که مردم را به ایمان تحریک کرده بودند،^۲‌ ولی خود از ایمان به حضرت سر باز زدند و اگر در آیه توبیخ نسبت به افلاتعقلون صورت گرفته است، یعنی چرا نمی‌فهمید که آن چه انجام می‌دهید از منظر عقل قبیح است.

هذه الآیة خطاب لعلماء الیهود وكانوا یقولون لأقربائهم من المسلمین أثبتوا على ما أنتم علیه ولا یؤمنون هم والألف للاستفهام ومعناه التوبیخ والمراد بالبر الإیمان بمحمد صلی الله علیه و الهوبخهم اللّه تعالى على ما كانوا یفعلون من أمر الناس بالإیمان بمحمد صلی الله علیه و الهو ترك أنفسهم عن ذلك … وقوله‏ «أَ فَلا تَعْقِلُونَ» أ فلا تفقهون أن ما تفعلونه قبیح فی العقول.^۳

توضیح این که تعبیر «افلا تعقلون» که استفهامِ توبیخی است، بیانگر این مطلب است که عقل درک می‌کند که امر کردن دیگران به کاری و عمل نکردن به آن قبیح است و وقتی عقل این مطلب را درک کرد‌، ولی به مقتضای درک عقلش عمل نکرد و عالم بی‌عمل شد، باید توبیخ شود.

فی الأرض أم نجعل المتقین كالفجار، فهو استفهام بمعنى التقریر.^۱

طنطاوی در تفسیر این آیه می‌گوید: کلمه «أم» در اینجا منقطعه بوده و به معنای اضراب و روی‌گردانی است. اضراب در اینجا برای انتقال از این مطلب که «خداوند جهان را عبث نیافریده» به سوی تقریر «استحاله مساوی بودن مؤمن و کافر» است. همان‌طور که خلق این جهان عبث نیست، همچنین اقتضای حکمت و عدالت الهی این است که مؤمن و کافر مساوی هم نباشند؛ زیرا تسویه میان آنها ظلم است و ظلم از خداوند متعال به دور است:

«أم» فی الآیة الكریمة منقطعة بمعنى بل الإضرابیة والهمزة للاستفهام الإنكارى والإضراب هنا انتقالی من تقریر أن هذا الكون لم یخلقه اللّه - تعالى - عبثا إلى تقریر استحالة المساواة بین المؤمنین والكافرین والمعنى: وكما أننا لم نخلق هذا الكون عبثا، كذلك اقتضت حكمتنا وعدالتنا … استحالة المساواة - أیضا - بین المتقین والفجار… فالمقصود بالآیة الكریمة إعلان استحالة التسویة فی الآخرة بین المؤمنین والكافرین، لأن التسویة بینهما ظلم وهو محال علیه - تعالى - وما كان البعث والجزاء والثواب والعِقاب یوم القیامة إلا لیجزی - سبحانه - الذین أساءوا بما عملوا ویجزى الذین أحسنوا بالحسنى.^۲

توضیح این آیه نیز مشابه آیه اوّل است. سؤال آیه این است که آیا ‌آن‌ها که ایمان آورده و عمل صالح انجام می‌دهند، نزد خدا با مفسدان، مساوی‌اند؟ روشن است که خداوند پاسخ را به وجدان انسان‌ها واگذار کرده است و آیه درصدد اقرار گرفتن از مخاطبان، در این باره است که این دو گروه مساوی نیستند. اگر عقل درکی از خوب بودن ایمان به خدا و عمل صالح و بد بودنِ فساد نداشت، انسان‌ها در پاسخ می‌گفتند نمی‌دانیم،