بدین سان، حکمت عملی از دیدگاه ابن‌ سینا، مانند حکمت نظری، برهانی و واقعی نیست و اخلاق و سیاست از دایره مباحث واقعی و برهانی و قطعی خارج می‌شود. دیدگاه ابن‌ سینا مورد پذیرش دیگر فلاسفه اسلامی قرار گرفت.

بهمنیار (م ۴۵۸ق) ضمن بیان همین مطلب ابن‌ سینا، ادامه می‌دهد: «یتولّد الآراء المشهورة مثل أنّ الكذب قبیح وأنّ الظّلم قبیح وأنّ الاحسان جمیل».^۱ ابوالبرکات (م ۵۴۷ق) می‌گوید:

و‌فى القضایا الذائعة التی یشهد لها الكثیر من الناس والمعتبرون منهم ویحمدها الجمهور كما یقال ان العدل جمیل والظلم قبیح ونحوها والشهادة لهذه القضایا اذا كانت من جهة میل الجمهور الیها وحمدهم لها لصلاحهم بها ومن جهة استمرار سماعهم لها من المعتبرین حتى تصیر العادة مما یشهد لها سمیت لاجل ذلك مسلمات ذائعة مشهورة.^۲

دیدگاه فلاسفه اشراق

فلاسفه اشراق هم در بحث حُسن و قُبح افعال، دیدگاهی مشابه مشائیین دارند. در اینجا عباراتی از چند فیلسوف اشراقی را نقل می‌کنیم.

الشرط ویؤخذعلى الاطلاق واذا اردت ان تعرف الفرق، بین الذائع والفطرى؛ فاعرض قولك: العدل جمیل والكذب قبیح، على الفطرة التی عرفنا حالها، قبل هذا الفصل وتكلف للشك، فیهما؛ تجد الشك متأتیا فیهما وغیر متأتٍ فى أن الكل اعظم من الجزء وهو حق أولى وفى أن الكل ینتهى عند شی‏ء خارج خلا أو ملا وهو باطل وهمى.^۱

تفاوت حُسن و قُبح و اولیات و اِمکان شک در اولی و عدم امکان شک در دومی، یکی از استدلا‌‌‌ل‌های اشاعره بود که پیش از این گذشت.

خواجه نصیر الدین طوسی در شرح مطالب ابن‌ سینا در اشارات در مورد «مشهورات»، می‌گوید: ملاک صدق و کذب در قضایای ضروری، مطابقت با واقع است، اما ملاک صدق در قضایای مشهور مطابقت با آرای عُقلاست و عقلِ صریح بر اساس تصور موضوع و محمول، به آنها حکم نمی‌کند:

كما أن المعتبر فی الواجب قبولها كونها مطابقة لما علیه الوجود فالمعتبر فی المشهورات كون الآراء علیها مطابقة فبعض القضایا أولى باعتبار ومشهور باعتبار والفرق بینها وبین الأولیات ما ذكره الشیخ: من أن العقل الصریح الذی لا یلتفت إلى شی‏ء غیر تصور طرفی الحكم إنما یحكم بالأولیات من غیر توقف ولا یحكم بها.^۲

ابن‌ سینا نفس ناطقه را دارای دو قوه عامله و عالمه یا عقل عملی و عقل نظری دانسته، یکی از کارکردهای عقل عملی را تولید مشهورات، با کمک عقل نظری می‌داند، مانند این که کذب و ظلم قبیح است.^۳