برای شک اثبات نمیکنند. تنها در آیاتی که این واژه با ریب همنشین شده، میتوان این احتمال را بررسی کرد که آیا این همنشینی برای نشان دادن وجود مؤلفه حالت روانشناختی در شک رخ داده است یا خیر. در چنین صورتی، با ملاک روابط یک معنا با معانی دیگر، حالت نفسانی و روانشناختی در مفهوم شک وارد میشود.
آیاتی که در آنها شک و ریب همنشین شدهاند، به هفت مورد محدود میشوند که فراز (وَ إِنَّهُمْ لَفي شَكٍ مِنْهُ مُريبٍ) عبارت اصلی را تشکیل میدهد و سایر آیات با تفاوتهای اندکی جانشینهای آن محسوب میشوند.
بررسی لغوی معنای ریب نشان میدهد که بیشتر لغتدانان ریب را به همان معنای شک دانستهاند.۱ یکسان دانستن معنای ریب و شک شاهد بر آن است که آنان معنای دیگری - چه روانشناختی و چه معرفتشناختی - افزون بر معنای شک برای ریب معتقد نیستند. برخی از لغتدانان تهمت را نیز در معنای ریب آوردهاند۲ و برخی معنای ظن را در معنای ریب وارد و وجه افتراق شک و ریب دانستهاند.۳ روشن است که با توجه به این معانی، مؤلفه روانشناختی در معنای ریب وجود ندارد. تنها منبعی که مؤلفهای روانشناختی در معنای ریب را وارد دانسته، الطراز الاول است:
«الرَّيْبُ: قلقُ النفسِ و اضطرابُها، ثُمّ استُعمِلَ في مطلقِ الشكِّ أو مع تهمةٍ».۴
الطراز الاول اضطراب نفس را در مورد شک نیز آورده است. توضیح داده شد
1.. فراهیدی، العين، ج۸، ص ۲۸۷؛ ابندرید، جمهرة اللغة، ج۱، ص ۳۳۲؛ ازهری، تهذيب اللغة، ج۱۵، ص۱۸۲؛ ابنسیده، المحيط في اللغة، ج۱۰، ص ۲۶۶؛ جوهری، الصحاح، ج۱، ص۱۴۱، ابنفارس، معجم مقاييس اللغه، ج۲، ص ۴۶۳.
2.. ابندرید، جمهرة اللغة، ج۱، ص ۳۳۲؛ جوهری، الصحاح، ج۱،ص ۱۴۱.
3.. ابنسیده، المحكم و المحيط الأعظم، ج۱۰، ص ۳۰۷.
4.. مدنی، الطراز الأول، ج۲، ص ۹۳.
