65
معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)

می‏شود، نظریه پیش‏نمونه است. بر اساس نظریه پیش‏نمونه، افراد و معانی مختلف یک واژه در نشانگر بودن واژه در یک سطح نیستند. برخی از افراد و معانی در مقایسه با سایر افراد و معانی برای واژه نمایندگی بیشتری از خود نشان می‏دهند. به عبارت دیگر، در میان تمام افراد و مصادیق یک واژه، برخی نمونه‏های اولیه‏اند و سایر مصادیق از گسترش آن نمونه‏ها به دست آمده‏اند.

مقولات و معانی پیش‏نمونه‏ای ویژگی‏هایی دارند که در شناخت پیش‏نمونه کمک می‏کنند. پیش‏نمونه در حقیقت امری ذهنی و انتزاعی است که ویژگی‏هایی را در بر می‏گیرد که یک مقوله را به طور روشن نشان می‏دهد. بنابراین، پیش‏نمونه مهم‏ترین و مرکزی‏ترین ویژگی‏های اعضای یک مقوله را در بر می‏گیرد. زبانشناسان شناختی استدلال کرده‏اند که امر انتزاعی باید نمونه عینی و واقعی در جهان خارج داشته باشد.۱

در میان معانی و افراد یک واژه، برخی نمایندگی بیشتری برای یک مفهوم دارند. به عبارت دیگر، در میان معانی یک واژه ممکن است یک یا دو معنا نمایندگی بیشتری بروز ‏دهند و سایر معانی از گسترش آن نمونه‏ها به دست آیند. معناشناسان شناختی برای به دست آوردن پیش‏نمونه، معمولاً ویژگی‏ها و شرایط لازم و کافی یک واژه را برمی‏شمارند. سپس با ملاک‏هایی که برای تعیین معنای پیش‏نمونه بیان شده،۲ مختلف را بررسی می‏کنند. معنایی که بیشترین ویژگی‏ها

1.. راسخ مهند، درآمدی بر زبان شناسی شناختی، ص۷۹.

2.. این ملاک‏ها عبارت‏اند از: نخستین معنایی که مورد تصدیق قرار گرفته است، برتری در شبکه معنایی، روابط معنایی با معانی دیگر، سهولت پیش‏بینی توسعه معنایی. در حروف نخستین معنا مؤلفه‏ای بسیار مهم در شبکه معنایی به حساب می آید. بر اساس ملاک دوم، معنای مرکزی معنایی است که معمولاً در ارتباط با معانی دیگر متفاوت به کار رفته است. ملاک سوم به ارتباط با معانی دیگر مربوط می‏شود. در این مثال، کل حروف دسته‏های خاصی از حروف مجموعه‏های متقابل را تشکیل می‏دهند که ابعاد مختلف مکانی را تقسیم می‏کنند. معنای مرکزی بر پایه نوع خاصی از صحنه مکانی تکرارشونده(( قرار دارد. این صحنه مکانی که یک مسیرپیما را با مرزنما در یک هیئت مکانی هندسی ارتباط می‏دهد، پیش‏صحنه نام دارد؛ برای توضیح بیشتر نک: قائمی نیا، معناشناسی شناختی قرآن، ص۳۲۹ ـ ۳۳۱.


معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)
64

اعتقادی غیرعلمی ملتزم می‏شود. قرآن تمام این فرآیند را شک نامیده است. به عبارت دیگر، شک فرآیندی ژله‏ای دارد که از سرگردانی در اعتقادات مختلف تا پذیرش یک اعتقاد نادرست و غیر واقعی براساس یک فرآیند غیر علمی و مقابله با اعتقاد صحیح را شامل می‏شود. به این ترتیب، شروع فرآیند شک یک امر معرفت‏شناختی یا تردید در شناخت است. در ادامه فرد مردد بر اساس یک دلیل غیر علمی - نظیر عصبیت، تقلید و هوای نفس - به امری غیرواقعی اعتقاد پیدا می‏کند. این اعتقاد و فرآیند شکل‏گیری آن در قرآن با عنوان شک یاد شده است. به طور خلاصه، امور معرفت‏شناختی در فرآیند شناخت همواره وجود دارند؛ اما شک به همین جا ختم نمی‏شود. این تردید معرفت‏شناختی گاه با امری غیرعلمی و نفسانی به امری غیرواقعی منتهی می‏شود و قرآن تمام این فرآیند را در آیات بسیاری شک می‏نامد.

شک در مفهوم‏سازی قرآنی

همه آنچه تاکنون مطرح شد، به نوعی در هدف تعین‏بخشی به مصادیق شک سامان یافته‏ است و از این رو نشان‏دهنده وجه مفهومی شک نیست. برای مشخص کردن مفهوم شک در قرآن باید از نظریات مفهومی معناشناسی شناختی بهره برد. از پایه‏ای‏ترین نظریات مفهومی در معناشناسی شناختی نظریه پیش‏نمونه است. نظریه پیش‏نمونه در تعین بخشیدن به مصادیق یک مفهوم و در نظریه مقوله‏بندی استفاده می‏شود؛ اما این نظریه به عنوان یک نظریه آلیِ مفهومی در نظریات مفهومی معناشناسی شناختی، نظیر شبکه‏های شعاعی، نیز به کار می‏رود.

پیش‏نمونه شک در قرآن

یکی از نظریاتی که در زبان‏شناسی شناختی، نظریه‏‏ای پایه‏ای محسوب

  • نام منبع :
    معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 18072
صفحه از 416
پرینت  ارسال به