63
معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)

پذیرش یک امر از میان دو یا چند امر مورد اختلاف سرگردانی وجود دارد. البته این سخن همواره به معنای معرفت‏شناختی آن نیست، به این معنا که این تردید به جهت فقدان علم، در تمام موارد رخ نداده، بلکه در بیشتر آیات تردید در اعتقاد مراد بوده است. در بسیاری از موارد، شخص یک قول را انتخاب می‏کند و به آن معتقد می‏شود، اما در این مورد نیز از سرگردانی خارج نمی‏شود؛ زیرا علم را رها می‏کند و به چیزی روی می‏آورد که دانش نیست. بنابراین، همواره برتری علم در یک اعتقاد بر شخص شاک وجود دارد، ولی وی به دلایلی، نظیر هوای نفس، به معلوم خود اعتنا نمی‏کند.

به این ترتیب، بر اساس مفهوم‏سازی آیات شک، باید برای شک دو مرحله تصور کرد. در مرحله اول شاک در یک سرگردانی معرفت‏شناختی قرار دارد و در مرحله دوم به قول ناصحیح معتقد می‏شود که دلیل علمی بر آن ندارد، بلکه دلیل علمی بر نظر دیگری وجود دارد؛ اما امور نفسانی، نظیر هوی یا تعصب، بر وی سایه می‏افکند و او از میان اقوال مختلف، به قول ناصحیح تن می‏دهد و با جدیت از آن دفاع می‏کند. قرآن این فرآیند را نیز شک خوانده است:

شکل شماره ۴: فرآیند شک در قرآن

دایره‏های توپر اقوال و اعتقادات گوناگون اند که شاک در ابتدایی‏ترین مرتبه شک بین آنها مردد است. این مرحله نخستین مرحله از شک است و در حوزه معرفت قرار می‏گیرد. در مرحله دوم بر اساس یک فرآیند غیر علمی، شخص به


معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)
62

ساختار آمده است -۱ چنین است: (وَ إِنَّ الَّذينَ اخْتَلَفُوا فيهِ لَفي‏ شَكٍ‏ مِنْهُ).

این نمابرداری نشان می‏دهد کسانی که شک به آنان نسبت داده شده میان دو یا چند اعتقاد متناقض یا متضاد گرفتار شده‏اند. بنابراین، ظرفیتی که در این آیات از آن سخن به میان آمده، نه به معنای فضایی بسته است که احاطه کامل بر فرد داشته باشد و راه گریزی نباشد، نه به معنای ریشه داشتن در شک است و نه اقسام دیگری را که توضیحش گذشت نشان می‏دهد. در مفهوم‏سازی این آیات مسیرپیما در میان مرزنما قرار دارد و مرزنما اتصالی با مسیرپیما ندارد. نمایی که قرآن از شک در این آیات به نمایش می‏گذارد را می‏توان به شکل زیر به تصویر کشید:

شکل شماره ۳: رابطه مسیرپیما و مرزنما در آیات شک

از این نمابرداری مشخص می‏شود که شک حالتی است که در آن میان

1.. از پانزده آیه‏ای که واژه شک در آنها آمده است این ساختار در ۱۲ آیه تکرار شده و تنها در سه آیه ساختار فوق کمی تفاوت دارد (نک: سوره نساء، آیه ۱۵۷؛ سوره یونس، آیات ۹۴ و ۱۰۴؛ سوره هود، آیات ۶۲ و ۱۱۰؛ سوره ابراهیم، آیه ۹؛ سوره نمل، آیه ۶۶؛ سوره سبأ، آیه ۲۱؛ سوره ص، آیه ۸؛ سوره غافر، آیه ۳۴؛ سوره فصلت، آیه ۴۵؛ سوره شوری، آیه ۱۴).

  • نام منبع :
    معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 18383
صفحه از 416
پرینت  ارسال به