53
معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)

شکل۲: نمابرداری ساختاری شک

مفهوم‏سازی معنای ظرفیت با توجه به مسیرپیما و مرزنما

واژه trajector (مسیرپیما) از trajectory، به معنای مسیر حرکت، گرفته شده و landmark (مرزنما) نیز به معنای علامت مرزی است. این واژه‏ها در اصل در افعال حرکتی به کار گرفته می‏شوند؛ اما زبان‏شناسان شناختی با توسعه معنای آنها، از این واژه‏ها برای تحلیل هر نوع فعل و انفعالی استفاده می‏کنند. از دیدگاه معناشناسی شناختی، مسیرپیما نشان‏دهنده نقطه کانونی هر عمل و بخشی است که منبع انرژی در عمل را نشان می‏دهد۱ و مرزنما نشان‏دهنده نقطه ثابت یا ثانویه در هر صحنه است؛۲ به بیان دیگر، بخشی است که انرژی را دریافت می‏کند یا انرژی روی آن تأثیر می‏گذارد.۳ تباین مسیرپیما و مرزنما - که برخی از آنها با متغیر و ثابت یاد کرده‏اند -۴ در برخی موارد، تفاوت موضوع و محمول را تشکیل می‏دهد؛ یعنی موضوع می‏تواند مسیرپیما و محمول، مرزنما به شمار آید؛۵ جز اینکه مرزنما در بیشتر عبارت‏ها نسبت یا حکم شمرده نمی‏شود. به

1.. راسخ مهند، درآمدی بر زبان‏شناسی شناختی، ص۱۳۱.

2.. قائمی‏نیا، معناشناسی شناختی قرآن، ص۷۱ ـ ۷۴؛ صفوی، درآمدی بر معنی‏شناسی، ص۱۳۱.

3.. همان.

4.. کاربرد دو مفهوم «مسیرپیما و مرزنما» از دو مفهوم «موضوع و محمول» عام‏تر است.


معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)
52

آنها قابل بررسی است. برای مثال، در تمام آیاتی که سخن از شک به میان آورده‏اند، از حرف جر «فی» استفاده شده است. این نشان می‏دهد که قرآن برای شناساندن معنای شک از ساختار حرف جر «فی» و معنای ظرفیت بهره برده و سایر حروف جر را استعمال نکرده است، بنابراین نمابرداری این ساختار در مورد مفهوم شک باید بررسی شود. بسیاری از تفاسیر به این موضوع توجه کرده‏اند. این تفاسیر در ذیل آیه زیر این نکته را بیان کرده‏اند که ساختار ظرفیت در این آیه نشان‏دهنده احاطه شک بر نفوس کافران است:

(وَ ما كانَ لَهُ عَلَيْهِمْ مِنْ سُلْطانٍ إلَّا لِنَعْلَمَ مَنْ يُؤْمِنُ بِالْآخِرَةِ مِمَّنْ هُوَ مِنْها في‏ شَكٍ‏ وَ رَبُّكَ عَلى‏ كُلِّ شَيْ‏ءٍ حَفيظٌ؛۱

او سلطه بر آنان نداشت جز براى اينكه مؤمنان به آخرت را از آنها كه در شک‏اند باز شناسيم؛ و پروردگار تو، نگاهبان همه چيز است).

برای مثال ابن‏عاشور در تعلیل اینکه چرا در آیه «فی» به کار رفته، آورده است: «و جی‏ء بحرف الظرفية للدلالة على إحاطة الشک بنفوسهم»۲. همچنین در تفسیر روح المعانی آمده است که «و نون شكّاً للتقليل و أتى بفی إشارة إلى أن قليله كأنه محيط بصاحبه».۳ تفاسیر دیگری نیز بر معنای احاطه تأکید کرده‏اند.۴ به عبارت دیگر، هر یک از تفاسیری که در معنای شک ظرفیت توجه داشته‏اند، شک را به معنای فضایی در نظر گرفته‏اند که انسان کافر درون آن قرار دارد و شک از همه طرف وی را احاطه کرده است. ترسیم مسیرپیما و مرزنمای این تحلیل از ظرفیت را می‏توان به شکل زیر نشان داد:

1.. سوره سبأ، آیه ۲۱.

2.. ابن‏عاشور، التحریر و التنویر، ج۲۲، ص۵۱.

3.. آلوسی، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، ج۱۱، ص۳۰۸.

4.. برای مثال نک: حقی بروسوی، تفسیر روح البیان، ج۷، ص۲۸۸.

  • نام منبع :
    معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 18195
صفحه از 416
پرینت  ارسال به