آنها به یقین دست می‏یابند. در بیشتر آیات، متعلق یقین یاد نشده، اما موارد زیر را می‏توان از این آیات استخراج کرد. بیشترین تصریح در تعلق یقین به موضوع دیدار خداوند و ربوبیت الهی اختصاص یافته است. آخرت و مرگ موارد دیگری‏اند که یقین به آنها تعلق گرفته است. آیات، نشانه‏ها و اخبار نیز در قرآن متعلَّق یقین دانسته شده‏اند. اگرچه بیشتر این امور را می‏توان به نحوی اموری معرفت‏شناختی یا به بیان دیگر، امور دانستنی به شمار آورد، برخی از آنها، نظیر لقای پروردگار، وجه معرفتی ندارند و یگانه وجه قابل تصور در آنان را می‏توان ایمان در نظر گرفت.

عوامل یقین: عوامل یقین اموری‏اند که بر اثر وجود آنها یقین در انسان رخ می‏دهد. برخی از این امور ادراکات حسی، نظیر سمع، بصر و رؤیت‏اند. نقش این امور حسی در به وجود آمدن یقین نشان می‏دهد که یقین دارای بُعد معرفت‏شناختی است. عوامل یقین منحصر در ادراکات حسی نیستند. آیاتی نظیر (وَ اعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّى يَأْتِيَكَ الْيَقينُ)‏ به نقش عنصر عبادت در ایجاد یقین اشاره می‏کنند. در صورتی که بنا بر قول مفسران، یقین در آیه به مرگ تفسیر شود نیز عامل یقین فراتر از یک ادراک حسی با ابزارهای حس ظاهری خواهد بود. با وجود این، در بیشتر آیات قرآن، امور معرفت‏شناختی عامل یقین دانسته شده‏اند. مفاهیمی که در آیات قرآن عامل یقین خوانده شده‏اند را می‏توان در این گروه‏ها خلاصه کرد: ادراکات حسی، نظیر سمع، بصر و رؤیت؛ فرآیندهای علمی، مانند احاطه و علم؛ مواجهه بدون واسطه با واقعیت. این موارد با وجود اینکه از لحاظ معنایی در نوع معرفتی که به وجود می‏آورند، با یکدیگر اختلاف دارند، از جهت معرفت شناختی بودن مشترک‏اند.

- منبع یقین: قرآن به هیچ منبعی برای یقین تصریح نکرده؛ اما، تنها در یک

شبکه قالبی یقین در قرآن

شاید تنها مفهوم قرآنی که بیشترین سازگاری را با معرفت نشان می‏دهد، یقین باشد. البته این مفهوم نیز در شبکه قالبی خود از عناصر سازنده‏ای بهره می‏گیرد که در شناسایی مفهومی آن تأثیرگذارند. بنابراین، لازم است عناصر سازنده این مفهوم به دقت بررسی و تعریف شوند.

عناصر سازنده یقین در قرآن

از عناصر سازنده مفهوم یقین می‏توان عناصر یقین‏داران، متعلَّقات یقین، عامل ایجاد یقین و منبع یقین را بررسی کرد.

- یقین‏داران: موقنین در قرآن کسانی‏اند که به امری یقین پیدا می‏کنند. قرآن ویژگی‏هایی را برای این افراد بیان کرده است. ایمان به پیامبران و کتب آسمانی، پذیرش تبیین نشانه‏ها، پذیرش احکام الهی، اقامه احکام و دستورات خداوند، برخورداری از معرفت سمعی، بصری و نشانه‏ای از ویژگی‏های یقین‏داران است. این نشانه‏ها در یقین‏داران مفهومی ترکیبی از معرفت، ایمان و عمل را برای معنای یقین در برابر دیدگان قرار می‏دهد. افرادی نظیر ابراهیم پیامبر علیه السلام و پیشوایان دینی نیز مصادیقی از یقین‏داران دانسته شده‏اند. این افراد در حقیقت مصادیقی به شمار می‏روند که هر سه عنصر ایمان، معرفت و عمل در آنان جمع شده است.^۱ در ادامه با بررسی سایر عناصر سازنده یقین به میزان ورود این مفاهیم در معنای مرکزی یقین دست خواهیم یافت.

- متعلَّقات یقین: مراد از متعلَّقات یقین اموری‏اند که یقین‏داران نسبت به