که امتراء با شک همنشین شده، در همنشینی با علم نیز آمده است. به این ترتیب، امتراء باید از معنایی برخوردار باشد که بتواند با دو حوزه مقابل (علم و شک) جمع شود و این حوزه در قرآن تنها می‏تواند حوزه ایمان باشد.

در فرازهای پایانی آیات ۱۰۴ سوره یونس و ۶۲ سوره هود عنصر عبادت در ارتباط با عناصر سازنده شک قرار گرفته است:

(فَلا أَعْبُدُ الَّذينَ تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَ لكِنْ أَعْبُدُ اللَّهَ الَّذي يَتَوَفَّاكُمْ وَ أُمِرْتُ أَنْ أَكُونَ مِنَ الْمُؤْمِنينَ؛

من آنهایی را که جز خدا می‏پرستید نمی‏پرستم تنها خداوندی را پرستش می‏کنم که شما را می‏میراند و من مأمورم که از مؤمنان باشم).

(أَ تَنْهانا أَنْ نَعْبُدَ ما يَعْبُدُ آباؤُنا وَ إِنَّنا لَفي‏ شَكٍ‏ مِمَّا تَدْعُونا إِلَيْهِ مُريبٍ؛

آیا ما را از پرستش آنچه پدرانمان می‏پرستیدند نهی می‏کنید در حالی که ما در مورد آنچه به سوی آن دعوتمان می‏کنی در شک و تردید هستیم).

عبادت همواره یکی از عناصر شبکه قالبی ایمان بوده که نشان می‏دهد ایمان در عناصر سازنده شک در قرآن حوزه غالب را تشکیل می‏دهد. افزون بر این، در آیه اول امر به ایمان در مقابل شک قرار داده شده که بیانگر تأثیر‏پذیری شک از عنصر ایمان است. همچنین در آیه دوم واژه‏ای از خانواده ریب (مریب) آمده که، چنانکه در فصل ریب گذشت، دارای مفهوم مرکزی اتهام است و این معنا امری معرفت‏شناختی شمرده نمی‏شود؛ اما با حوزه ایمان در تعامل است. در آیات دیگر حوزه‏های کفر‏، هدایت و ضلالت با شبکه شک رابطه برقرار کرده‏اند:

(جاءَتْهُمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَيِّناتِ فَرَدُّوا أَيْدِيَهُمْ في‏ أَفْواهِهِمْ وَ قالُوا إِنَّا كَفَرْنا بِما أُرْسِلْتُمْ بِهِ؛^۱

عناصر مرتبط با قالب شک

در آیات قرآن عناصر دیگری هستند که با عناصر سازنده ارتباط دارند و شبکه قالبی شک را تشکیل می‏دهند. از مهم‏ترین این عناصر، عناصری‏اند که با حوزه ایمان ارتباط دارند. رد پای ایمان در بیشتر آیات شک با عناصر مختلف دیده می‏شود. این عناصر مرتبط را در فرازهایی از آیات شک بررسی می‏کنیم:

(لَقَدْ جاءَكَ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ فَلا تَكُونَنَّ مِنَ المُمْتَرينَ؛^۱

به یقین «حق» از طرف پروردگارت به تو رسیده است بنابراین هرگز از تردیدکنندگان مباش).

یکی از عناصر مرتبط با شبکه قالبی شک امتراء است. این واژه در استعمال ثلاثی مزید آن (باب افتعال) در چهار آیه آمده که در هر چهار مورد نیز با عبارت (الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ) همنشینی دارد و رابطه با حق و نزول حق از سوی خدا را به تصویر می‏کشد؛ روابط همنشینی نسبت‏های مختلفی را شامل می‏شوند که عناصر یک متن را به هم پیوند می‏زنند.^۲ با توجه به اینکه پیامبر از نزول وحی بر خود بی‏اطلاع نبوده، ارتباط امتراء با معنای شناخت سازگاری چندانی ندارد و در مقابل، تعلق به حوزه ایمان در آن بیشتر است. افزون بر آن، در سه آیه دیگری که «ممترین» به کار رفته هیچ اشاره‏ای به شک نشده و حتی در آیات ۱۴۷ سوره بقره و ۱۱۴ سوره انعام این واژه با علم همنشین شده است. این همنشینی بهترین شاهد است که امتراء به حوزه ایمان تعلق دارد.^۳ به بیان دیگر، همان‏گونه