بر اساس یک تصویر ساخته نمی‏شوند، بلکه قواعد خاصی در ساخت آنها دخالت دارند. این انگاره‏ها شامل عناصر و ویژگی‏های گزاره‏ای‏اند که با دانش فرهنگی ما ارتباط دارند؛ مانند دانش واقعی یا گزاره‏ای سفارش دادن غذا.

- استعاره و نگاشت‏های مبدأ و مقصد: در استعاره‏ها نگاشت‏هایی که میان مبدأ و مقصد برقرار می‏شوند باعث معنادار شدن جمله می‏شوند.

- مجاز شامل کلیشه‏های اجتماعی، سرمشق، نمونه بارز و محیط.

- نمادپردازی یا نظریه قالب: همان‏گونه که در نظریه قالب واژه‏ها نمادهایی محسوب می‏شوند که یک قالب معنایی را شکل می‏دهند، در انگاره‏های شناختی آرمانی نیز واژه‏ها نمادهایی به شمار می‏روند که انگاره شناختی را شکل می‏دهند.

در سازماندهی انگاره‏های شناختی واژگان معرفتی در قرآن باید این پنج اصل سازماندهی در آیات قرآن بررسی شوند.

معمولاً یک مفهوم حسی زمینه‏ساز واژه‏های انتزاعی است. بنابراین، هر یک از یقین، اطمینان، ظن، شک یا ریب از بسترسازی حسی برخوردارند. هدف از بررسی سازماندهی قرآن به انگاره‏های شناختی آرمانی در موضوع یقین، ظن، شک و واژه‏های هم‏بسته آنها این است که بدانیم کدام یک از واژه‏های مذکور در بسترسازی خود اتکای بیشتری بر امور معرفتی یا ادراکات حسی، به عنوان مبدأ انتزاع، دارند. به این منظور نمونه‏ای از استعاره مفهومی در واژه ظن بررسی می‏شود:

(وَ إِنَّ الظَّنَ‏ لا يُغْني‏ مِنَ الْحَقِّ شَيْئاً).^۱

این آیه در حقیقت جنبه سلبی استعاره مفهومی «علم مال است» را به تصویر می‏کشد. دارایی انسان را از دیگران بی‏نیاز می‏کند. حتی در صورتی که

را پیش‏نمونه مراتب معرفت قرار داد که کاربردی بیش از اطمینان، یقین و حتی شک و ریب را به خود اختصاص داده است؛ اما با توجه به اینکه نمابرداری ظن نشان داد که برخی از ظنون قرآنی از حوزه شناختی معرفت خارج‏اند، فراوانی معرفت‏شناختی این واژه تحت تأثیر قرار می‏گیرد. پس از آن یقین است که با ظن معرفتی بسامد تقریباً مساوی‏ دارند. در عنوان سرمشق فردی که با نمونه آرمانی معرفت مطابقت داشته باشد را می‏توان یقین به شمار آورد. با بررسی کلیشه‏های قرآنی معرفت، یعنی تعریف و نگاهی که قرآن به این واژه دارد، می‏توان آن را کلیشه قرآنی مراتب معرفت به شمار آورد. اگرچه این واژه در آیات قرآن با مفهوم ایمان و اعتقاد درآمیخته است، در مطابقت با واقع، خطاناپذیری و ثبوت با معرفت سازگاری بیشتری نشان داده و در تمام استعمالات خود مؤلفه‏های فوق را در خود حفظ کرده است. به بیان دیگر، یقین بیش از دیگر واژگان بررسی شده، با مؤلفه‏های معرفت‏شناختی تطابق دارد. در مقابل، واژه ظن در قرآن در مواردی نشان‏دهنده عنصر مطابقت با واقع و خطا ناپذیری و ثبوت است^۱ و در آیاتی نیز عکس آن را نشان می‏دهد.^۲

سازماندهی انگاره‏های شناختی یقین

انگاره‏های شناختی بر اساس پنج اصل سازماندهی می‏شوند:

- طرح‏واره‏های تصویری: برخی از انگاره‏های شناختی آرمانی بر اساس طرح‏واره‏های تصویری ترسیم می‏شوند؛ زیرا مفاهیم انتزاعی از مفاهیم ملموس‏تر، که معمولاً مفاهیم حسی‏اند، بسترسازی می‏شوند.

گزاره‏ها: دسته‏ای از انگاره‏های شناختی آرمانی حاصل گزاره‏ها هستند؛ یعنی