خود اختصاص می‏دهند. همچنین خود معرفت، سطح فرادست را تشکیل می‏دهد و افراد جزئی‏تر، مانند علم الیقین، عین الیقین و حق الیقین، در یقین و مصادیق خاص ظن، شک و ریب نیز مقولات فرودست خواهند بود. این مقوله‏بندی را می‏توان در شکل زیر به روشنی ملاحظه کرد:

شکل شماره ۱۹: مقوله‏بندی مراتب معرفت در معرفت‏شناسی معاصر

با توجه به معانی مقولات سطح پایه در قرآن و تفاوت آشکار آنها با سنت معرفت‏شناسی معاصر، لازم است یک بازنگری کلی در مقوله‏بندی از حالات معرفت و مراتب آن ارائه شود و با توجه به ملاک‏هایی که در مقوله‏بندی در تعیین مصادیق هر یک از این سطوح مشخص شده، تلاش می‏شود تا مقولات سطوح مختلف بر اساس معرفت‏شناسی قرآنی استخراج شوند.

پیش‏نمونه مراتب معرفت از دیدگاه قرآن

در تعریف به نمونه اولیه فرض بر این است که از میان مصادیق موجود یک مقوله، مصداق خاصی نمونه اولیه دانسته می‏شود و سایر موارد با آن سنجیده می‏‏شوند. بنابراین، برای دست‏یابی به مقوله‏بندی شناختی قرآن در مراتب معرفت لازم است مقولات سطح میانی هر یک از واژه‏هایی که مرتبه‏ای از مراتب معرفت را به نمایش می‏گذارند، مشخص شوند تا بتوان آنها را در سه سطح میانی، فرادست و فرودست مشخص کرد.

بیش از دیگری است. سخن بالا به گونه تطبیقی و التزامی مشخص می‏کند که یقین علم جزمی به یک طرف است. این مقوله‏بندی در معرفت‏شناسی معاصر و فلسفی پذیرفته شده و آیات قرآن نیز بر همین مبنا شاهد گرفته شده‏اند؛ اما همان طور که در فصل های گذشته نشان داده شد، آیاتِ دربردارنده مراتب معرفت مفاهیم دیگری از این مراتب را به نمایش گذاشته‏اند. پس از بررسی مراد قرآن از معنای درجات معرفت، حال باید نحوه مقوله‏بندی قرآن از این درجات و رابطه آنها با یکدیگر و با حوزه معرفت قرآنی نشان داده شود. بنابراین، در این بخش با روش‏های مقوله‏بندی شناختی جایگاه مراتب معرفت در نظام معرفت‏شناختی قرآن را مطرح و روابط هر یک از مراتب را با سایر مراتب در نظام معرفت‏شناسی قرآنی بررسی خواهیم کرد.

مقوله‏بندی شناختی مراتب معرفت در قرآن

در مقوله‏بندیِ شناختی، دسته‏بندی با روش پیش‏نمونه‏ای صورت می‏گیرد که در آن تمام اعضای یک مقوله در یک درجه قرار نمی‏گیرند. در مقوله‏بندی بر اساس پیش‏نمونه، مقولات در سه سطح طبقه‏بندی می‏شوند: سطح میانی که همان مقولات نمونه اولیه یا نمونه اعلا را شامل می‏شوند، سطح فرادست که از مقولات سطح میانی کلی‏ترند، و سطح فرودست که از مقولات سطح میانی جزئی‏ترند. برای مثال، در مقوله‏بندی که از وسایل خانه صورت می‏گیرد وسایلی نظیر میز و صندلی در مقولات سطح پایه قرار می‏گیرند و سطح فرودست آن شامل میز مطالعه و میز پذیرایی می‏شود و وسایل منزل را سطح فرا دست در بر می‏گیرد.

مقوله‏بندی شناختی مراتب معرفت در معرفت‏شناسی معاصر به این ترتیب است که یقین، ظن، شک و وهم در اندیشه معرفت‏شناسی ما سطح میانی را به