مقدمه

بر اساس دیدگاه معرفت‏شناسی متداول برگرفته از منطق و فلسفه و به روش مقوله‏بندی ارسطویی مراتب معرفت از جهل آغاز می‏شود و تقسیمات شک، وهم، ظن و یقین را از سر می‏گذراند. مقوله‏بندی ارسطویی از مراتب معرفت را می‏توان در متن زیر به طور کامل مشاهده کرد:

و معنى قوله‏ فَهُمْ فِي رَيْبِهِمْ يَتَرَدَّدُونَ‏ أن الشاک متردد بين النفي و الإثبات غير حاكم بأحد الطرفين، و تقريره أن الاعتقاد إما أن يكون جازما أولا، فالجازم إن كان غير مطابق فهو الجهل و إن كان مطابقا فإما بضرورة أو نظر فهو العلم أولا و هو اعتقاد المقلد، و غير الجازم إن كان أحد الطرفين راجحا عنده فالراجع هو الظن و المرجوح هو الوهم، و إن تساوى الطرفان فهو الريب و الشک فلهذا كانت الحيرة و التردد من شأن صاحبه كما أن الثبات و الاستقرار ديدن المستبصر.^۱

در این نوع از مقوله‏بندی، تردید میان نفی و اثبات به گونه مساوی یا نزدیک به یکدیگر شک قلمداد شده است؛ به طوری که نمی‏توان به یکی از دو طرف نفی و اثبات حکم کرد. پس از آن ظن است که اگرچه در آن نیز مؤلفه تردید وجود دارد، دو طرف تردید در نفی یا اثبات مساوی نیستند و احتمال در یکی