325
معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)

معرفت‏شناختی و برخی، نظیر وعده پیروزی، بر حوزه روان‏شناختی دلالت دارند. همچنین در نسبت‏هایی که اطمینان در آیات قرآن برقرار کرده، نسبت‏هایی با علم دیده می‏شود که از تعلق این مفهوم به حوزه معرفت‏شناختی نیز خبر می‏دهد. به این ترتیب، اطمینان به هر دو حوزه معرفت‏شناسی و روان‏شناسی انسان تعلق خواهد داشت.

اطمینان در تحلیل مسیرپیما و مرزنمای آیات

در آیات قرآن تقریباً اطمینان همواره به صورت فرآیند میان مسیرپیما و مرزنما نمابرداری شده است. برای نمونه به تحلیل مسیرپیما و مرزنما در آیات زیر توجه کنید:

(وَ ما جَعَلَهُ اللَّهُ إلَّا بُشْرى‏ لَكُمْ وَ لِتَطْمَئِنَ‏ قُلُوبُكُمْ بِهِ وَ مَا النَّصْرُ إلَّا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ الْعَزيزِ الْحَكيمِ؛۱

و خدا وعده [يارى و پيروزى‏] را جز بشارتى براى شما و براى آنكه دل‏هايتان به آن آرامش يابد قرار نداد؛ و يارى و نصرت جز از سوى خداى تواناى شكست‏ناپذير و حكيم نيست).

(وَ ما جَعَلَهُ اللَّهُ إلَّا بُشْرى‏ وَ لِتَطْمَئِنَ‏ بِهِ قُلُوبُكُمْ وَ مَا النَّصْرُ إلَّا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزيزٌ حَكيمٌ؛۲

و خدا آن [وعده يارى‏] را فقط مژده و نويدى براى شما قرار داد و نيز براى آنكه دل‏هايتان به سبب آن آرامش يابد. وگرنه پيروزى فقط از سوى خداست؛ زيرا خدا تواناى شكست‏ناپذير و حكيم است).

در دو آیه فوق قصد بر این است که فرآيند اطمینان در مسیرپیما برجسته

1.. سوره آل عمران، آیه ۱۲۶.

2.. سوره انفال، آیه ۱۰.


معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)
324

صفت قلب۱ به شمار آورده‏اند.

بر اساس دیدگاه لغت‏دانان، اطمینان زمانی رخ می‏دهد که انسان از مرحله تزلزل و اضطراب به مرحله سکون و آرامش وارد می‏شود. با این تحلیل، اطمینان اگرچه دارای بعد معرفت‏شناختی نیست، این احتمال وجود دارد که دارای زمینه معرفت‏شناختی باشد. به بیان روشن‏تر، آرامش موجود در اطمینان ممکن است از یک معرفت حاصل شود؛ زیرا بیان لغت‏شناسان در مورد معنای اطمینان مطلق است و هرگونه آرامشی با منابع مختلف را در بر می‏گیرد.

مصادیق اطمینان در مفهوم‏سازی قرآنی

در بررسی واژه اطمینان در دو حوزه مصادیق و مفاهیم از روش‏‏های معناشناسی مصداقی و مفهومی استفاده خواهیم کرد. در حوزه مصداق‏شناسی اطمینان در قرآن، از تحلیل‏های دستور زبان شاختی، نظیر نمابرداری و سطح مشخص‏بودگی، استفاده می‏شود.

حوزه شناختی اطمینان در قرآن

مهم‏ترین سوال درباره حوزه شناختی اطمینان این است که اطمینان به حوزه معرفت‏شناختی تعلق دارد یا به حوزه روان‏شناختی و احساسات؟ از ۱۳ موردی که اطمینان در قرآن به کار رفته، ۶ مورد در نسبت با قلب قرار گرفته و در یک آیه به نفس استناد یافته است؛ هر دو منبع هم دارای کارکرد معرفت‏شناختی‏اند و هم روان‏شناختی. بنابراین، اطمینان می‏تواند متعلق به هر دو حوزه باشد. از نظر موضوعاتی که اطمینان را در پی دارند نیز می‏توان به وعده یاری و پیروزی، یاد خدا، ایمان، دنیا و زندگی دنیوی اشاره کرد که برخی، نظیر یاد خدا، بر حوزه

1.. فیومی، المصباح المنير فى غريب الشرح الكبير للرافعى، ص۳۷۸.

  • نام منبع :
    معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 18114
صفحه از 416
پرینت  ارسال به