321
معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)

آیه، اعتقاد جزمی به آن هدف گرفته شده است؛ زیرا یکی از راه‏های کسب اعتقاد و جزم تکرار معارف است.

در آیه‏ای دیگر، بصیرت‏ها برای اهل یقین دانسته شده است. این دسته از آیات نیز مفهوم اعتقاد و ایمان را یادآور می‏شود.

(هذا بَصائِرُ لِلنَّاسِ وَ هُدىً وَ رَحْمَةٌ لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ‏؛۱

اين (قرآن و شريعت آسمانى) وسايل بينايى و مايه هدايت و رحمت است براى مردمى كه (به آن) يقين دارند).

افزون بر این که بصائر در این آیه دارای معنای معرفت‏شناختی است،۲ وقتی بدانیم در آیه دیگری ایمان جانشین یقین در این آیه شده به سادگی به وجود مفهوم ایمان در معنای یقین پی خواهیم برد:

(هذا بَصائِرُ مِنْ رَبِّكُمْ وَ هُدىً وَ رَحْمَةٌ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ؛۳

این وسیله بینایی از طرف پروردگارتان و مایه هدایت و رحمت است برای جمعیتی که ایمان می‏آورند).

جانشینی دو واژه یا تعبیر غیر هم‏معنا به جای یکدیگر در سیاق‏هایی که در معنا و لفظ یکسان‏‏اند، از موارد جانشینی تام است. در این جانشینی دو واژه غیر هم‏معنا که به جای یکدیگر نشسته‏اند، با هم رابطه معنایی دارند. این جانشینی در آیات بالا بر وجود معنای ایمان در مفهوم یقین دلالت دارد.

1.. سوره جاثیه، آیه ۲۰.

2.. قال في المجمع: البصيرة البينة و الدلالة التي يبصر بها الشي‏ء على ما هو به و البصائر جمعها انتهى. و قيل: البصيرة للقلب كالبصر للعين، و الأصل في الباب على أي حال هو الإدراک بحاسة البصر الذي يعد أقوى الإدراكات، و نيلا من خارج الشي‏ء المشهود، و الإبصار و العمى في الآية هو العلم و الجهل أو الإيمان و الكفر توسعا (طباطبایی، الميزان فى تفسير القرآن، ج‏۷، ص۳۰۲).

3.. سوره اعراف، آیه ۲۰۳.


معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)
320

یقین دانسته است:

(اللَّهُ الَّذي رَفَعَ السَّماواتِ بِغَيْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَها ثُمَّ اسْتَوى‏ عَلَى الْعَرْشِ وَ سَخَّرَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ كُلٌّ يَجْري لِأَجَلٍ مُسَمًّى يُدَبِّرُ الْأَمْرَ يُفَصِّلُ الْآياتِ لَعَلَّكُمْ بِلِقاءِ رَبِّكُمْ تُوقِنُونَ‏؛۱

خدا همان كسى است كه آسمان‏ها را بدون ستون‏هايى كه براى شما ديدنى باشد برافراشت، سپس بر عرش استيلا يافت؛ و خورشيد و ماه را مسخر ساخت كه هر كدام تا زمان معينى حركت دارند. كارها را او تدبير مى‏كند؛ آيات را (براى شما) تشريح مى‏نمايد شايد به لقاى پروردگارتان يقين پيدا كنيد).

در این آیه کارکرد نشانه‏ها یقین دانسته شده که بر این اساس، یقین دارای معنای معرفت‏شناختی خواهد بود. البته از آنجا که موضوع یقین امری غیر از شناخت خداوند است، باید در این مورد نیز نقش اعتقاد را پررنگ تصور کرد. به بیان دیگر، نشانه‏هایی که در این آیه بیان شده‏اند کارکرد شناخت مدبر جهان و توحید ربوبی را دارند، نه لقای او را. مفسران در اینکه مراد از نشانه‏هایی که در این آیه آمده چیست، اختلاف داردن. برخی آنها را نشانه‏های تکوینی دانسته‏اند۲ و برخی آیات کتب آسمانی.۳ اگر مراد از آیات را نشانه‏های تکوینی بدانیم - که ظاهر آیه چنین نشان می‏دهد - به‏سختی می‏توان میان دو بخش آیه ارتباط برقرار کرد، مگر اینکه معنای یقین در بخش آخر آیه را اعتقاد و ایمان بدانیم؛ به این ترتیب که ابتدا خبر به لقای الهی داده شده، و با تکرار نشانه‏های تکوینی در این

1.. سوره رعد، آیه ۲.

2.. طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۱، ص۲۹۰؛ فخر رازی، تفسیر کبیر، ج۱۸، ص۵۲۷؛ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۶، ص۲۱۵.

3.. بیضاوی، انوار التنزیل و اسرار التأویل، ج۳، ص۱۸۰.

  • نام منبع :
    معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 18494
صفحه از 416
پرینت  ارسال به