289
معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)

یک معنا و برخی اسم مصدر را دال بر حدث دانسته‏اند،-البته به واسطه دلالت بر مصدر. ۱ بنابراین، به حاصل و نتیجه‏ای که از حصول حدث به وجود می‏آید، حاصل مصدر گفته می‏شود. سؤالی که در موضوع یقین در قرآن مطرح می‏شود این است که یقینِ اسمی بر فرآیند حصول و حدث دلالت می‏کند یا حاصل آن است. برای پاسخ به این سؤال باید آیاتی که در آنها یقین به صورت مصدری آمده، بررسی شوند. از جمله:

(وَ اعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّى يَأْتِيَكَ الْيَقينُ؛۲

و پروردگارت را عبادت كن تا يقين [مرگ‏] تو فرا رسد).

(حَتَّى أَتانَا الْيَقينُ‏؛۳

تا زمانى كه مرگ ما فرا رسيد).

مفسران یقین در این دو آیه را بر اساس روایاتی از پیامبر،۴ به مرگ تفسیر کرده‏اند.۵ برخی از مفسران نیز نصرت الهی را مصداق یقین دانسته‏اند.۶ همان‏گونه که روشن است یقین در این دو آیه به مصادیق ارجاع داده شده‏اند.

1.. ابن‏عقیل، شرح ابن‏عقیل، ج۲، ص۹۸.

2.. سوره حجر، آیه۹۹.

3.. سوره مدثر، آیه ۴۷.

4.. این روایات را اهل سنت ذکر کرده‏اند و مفسران شیعه نیز بر اساس این روایات همین تفسیر را پذیرفته‏اند؛ اما در برخی روایات شیعه یقین در این آیات به فرارسیدن قیام قائم؟عج؟ تفسیر شده است؛ (نک: فرات کوفی، تفسیر فرات کوفی، ص۵۱۴؛ عاملی، اثبات الهداة الی النصوص والمعجزات، ج۵، ص۱۹۴).

5.. برای نمونه نک: طبرسی، مجمع البيان فى تفسير القرآن، ج‏۶، ص۵۳۴؛ فخر رازی، مفاتيح الغيب، ج‏۱۹، ص ۱۶۶؛ طبری، جامع البيان فى تفسير القرآن، ج‏۱۴، ص۵۲؛ ابن‏عطیه اندلسی، المحرر الوجيز فى تفسير الكتاب العزيز، ج‏۳، ص۳۷۶؛ زحیلی، التفسير المنير فى العقيدة و الشريعة و المنهج، ج‏۱۴، ص۷۴؛ شیخ طوسی، التبيان فى تفسير القرآن، ج‏۶، ص۳۵۶.

6.. و الْيَقِينُ‏: المقطوع به الذي لا شكّ فيه و هو النصر الذي وعده اللّٰه به؛ (ابن‏عاشور، التحرير و التنوير، ج‏۱۳، ص۷۳).


معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)
288

نَظُنُ‏ إلَّا ظَنًّا وَ ما نَحْنُ بِمُسْتَيْقِنينَ؛۱

و هنگامی که گفته می شود وعده خدا حق است و در قیامت هیچ شکی نیست، شما می‏گفتید: «ما نمی‏دانیم قیامت چیست؟ ما تنها گمانی در این باره داریم و به هیچ وجه یقین نداریم»).

بر اساس این آیه، کافران در مورد قیامت اظهار بی‏اطلاعی می‏کنند و تنها چیزی که در مورد قیامت احتمال می‏دهند، ظن است. ارائه مفهوم یقین در باب استفعال، که معنای اصلی آن طلب است، گواه آن است که کافران ادعا می‏کردند که آنچه پیامبران در تأیید سخنان خود ارائه می‏دهند، شامل معرفت نیست؛ زیرا بر ابزار کسب معرفت؛ یعنی حواس ظاهری انسان و فرآیند نوعی معرفت؛ یعنی تأمل و استدلال عقلانی تکیه ندارد. افزودن این نکته خالی از وجه نیست که بر اساس بررسی مفهوم ظن در فصل گذشته روشن شد که ظن دارای مؤلفه معنایی دلیل شخصی است و تکیه بر استدلال و تأمل عقلانی نوعی ندارد. در این آیه تقابل مستیقنین با ظن نشان می‏دهد که یقین امری است که بر خلاف ظن، بر دست‏کم یکی از دو امر معرفت‏بخش حس یا عقل تکیه دارد.

آنچه اهمیت دارد مصدر یا حاصل مصدر بودن یقین در آیاتی است که یقین را به صورت اسمی آورده‏اند. دانشمندان ادبیات عرب مصدر را اسمی دانسته‏اند که به نحو غیر زمانی بر مدلول فعل دلالت می‏کند.۲ برخی مصدر را اسم حدث صادر شده از فاعل۳ یا اسمی که به مجرد حدث دلالت می‏کند، تعریف کرده‏اند.۴

آنان در تعریف اسم مصدر دو قول دارند. برخی مصدر و اسم مصدر را به

1.. سوره جاثیه، آیه ۳۲.

2.. صبان، حاشیة الصبان علی شرح الاشمونی علی الفیه ابن‏مالک، ج۲،ص۱۷۱ ـ ۱۷۲.

3.. عبدالرحمان، النحو المستطاب: سؤال و جواب و اعراب، ج۲، ص۳۱.

4.. دقر، معجم النحو، ص۳۴۳؛ دقر، معجم قواعد العربیةفی النحو والتصریف، ص۴۲۶.

  • نام منبع :
    معناشناسی مراتب معرفت در قرآن (با تأکید بر روش معناشناسی شناختی)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 18499
صفحه از 416
پرینت  ارسال به